اللَّهِ» يوسف: 86. «قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِي تُجادِلُكَ فِي زَوْجِها وَ تَشْتَكِي‌ إِلَى اللَّهِ» مجادله: 1.

«مَثَلُ نُورِهِ‌ كَمِشْكاةٍ فِيها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ فِي زُجاجَةٍ» نور: 35. مشكاة را بهتر است محفظه و چراغدان گفت اهل لغت آنرا روزنه بى نفوذ گفته‌اند و بقولى كاسه قنديل است. المنجد گويد: آن هر روزنه غير نافذ است.

و هر چيزيكه در آن يا بر آن چراغ ميگذارند. در مجمع فرموده: آن شكافى است در ديوار كه بر آن شيشه گرفته‌اند. چراغ پشت آن شيشه ميشود و شكاف را درب ديگرى است كه چراغ را از آن وارد ميكنند و بقول مجاهد: مشكاة قنديل و چراغ است.

مصباح فتيله آن.

مشكاة مثل قلب مؤمن است كه نور ايمان در آن ميباشد. معنى آيه در نور خواهد آمد در تفسير برهان از امام صادق عليه السّلام نقل است كه فرمود

«الْمِشْكَاةُ جَوْفُ الْمُؤْمِنِ وَ الْقِنْدِيلُ قَلْبُهُ وَ الْمِصْبَاحُ النُّورُ الَّذِي جَعَلَهُ اللَّهُ فِي قَلْبِهِ».

شمت: شمات و شماتت: شاد شدن ببلاى دشمن (راغب) «فَلا تُشْمِتْ‌ بِيَ الْأَعْداءَ» اعراف: 150. هارون بموسى گفت: دشمنان را بجهت من شادمان مكن. (كه آنها ببينند تو مرا عتاب و موأخذه ميكنى و از گرفتارى من شاد شوند) تشميت عاطس آنست كه وقت عطسه كردن كسى او را دعا كنيم و يرحمك اللّه بگوئيم در اقرب از ابو على نقل ميكند: آن دعاست تا شخص بحال شماتت نيافتد. راغب گفته: گوئى آن ازاله شماتت بوسيله دعاست مثل تمريض در ازاله مرض.

اين لفظ در قرآن فقط يكبار آمده است.

شمخ: بلند شدن. شامخ‌: بلند.

جمع آن شامخات و شوامخ است‌ «وَ جَعَلْنا فِيها رَواسِيَ‌ شامِخاتٍ‌ وَ أَسْقَيْناكُمْ ماءً فُراتاً» مرسلات: 27.

در زمين كوههاى ثابت و بلند قرار داديم و شما را آب شيرين نوشانديم گويند «شَمَخَ‌ بِأَنْفِهِ» بينى‌اش را بالا