«الِاسْتِضْعَافُ‌: وِجْدَانُ الشَّي‌ءِ ضَعِيفاً» راغب در مفردات گويد: «اسْتَضْعَفْتُهُ‌» يعنى او را ضعيف يافتم. در قاموس و صحاح گفته «اسْتَضْعَفَهُ‌» او را ضعيف شمرد. در اقرب الموارد آمده:

«اسْتَضْعَفَهُ‌: رَآهُ‌ ضَعِيفاً».

در مقدمه المنجد تصريح شده:

يكى از معانى استفعال وجدان مفعول است بر وصفى، مثل «استحسنه» يعنى او را نيكو يافت «استعظمه» او را بزرگ يافت.

«قالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ‌ اسْتَضْعَفُونِي‌ وَ كادُوا يَقْتُلُونَنِي» اعراف: 150. پسر مادرم قوم مرا ناتوان ديدند، خواستند بكشندم. «وَ جَعَلَ أَهْلَها شِيَعاً يَسْتَضْعِفُ‌ طائِفَةً مِنْهُمْ» قصص: 4. اهل زمين را فرقه‌ها كرد گروهى را ضعيف و حقير مى‌شمرد. «وَ قالَ الَّذِينَ‌ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا بَلْ مَكْرُ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ» سباء: 33.

مُسْتَضْعَفِين: بصيغه مفعول، ضعيف شمردگان. زبونان. اين كلمه بصورت جمع پنج بار در قرآن مجيد آمده است: انفال: 26، نساء: 75، 97، 98، 127. از ميان همه، دو آيه را لازم است بررسى كنيم:

مستضعفين‌

«إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمِي أَنْفُسِهِمْ قالُوا فِيمَ كُنْتُمْ؟ قالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ‌ فِي الْأَرْضِ قالُوا أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فِيها فَأُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِيراً. إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِينَ‌ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَ لا يَهْتَدُونَ سَبِيلًا. فَأُولئِكَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَ كانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُوراً» نساء: 97- 99.

مورد نزول آيات كسانى از مسلمين بودند كه در صدر اسلام بعد از هجرت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در مكّه مانده بودند و بر آنانكه قدرت داشتند هجرت بمدينه واجب بود لذا فرموده:

در وقت مرگ ملائكه بايشان گويند:

در چه كار بوديد از امر دينتان؟

گويند: ما زبونان و بى‌چارگان بوديم دشمنان دين ما را ضعيف شمرده و از اعمال دينى باز داشتند (اين عذرى‌