نقل كرده ضرّ بفتح و ضم دو لغت‌اند ولى چون با «نفع» مقابل كردى ضاد آنرا مفتوح خوانى.

اقرب الموارد هر دو را ضد نفع، سوء الحال، و سختى گفته و از كليات ابو البقا نقل ميكند ضرّ بفتح در هر ضرر شايع است و با ضمّ مخصوص بضرر نفس است مثل مرض و لاغرى.

پس ضرّ بفتح (ض) مطلق ضرر و زيان است مقابل نفع ولى ضرّ بضم بمعنى بد حالى است. آياتيكه درباره هر دو تعبير نقل شد اين فرق را تأييد ميكنند.

ضرر: اسم است بمعنى بد حالى و نقصان. جمع آن اضرار ميباشد (اقرب) در مجمع آنرا نقصان معنى كرده و فرمايد: آن هر چيزى است كه ضرر كند و نقصان رساند مثل كورى، مرض، علت.

«لا يَسْتَوِي الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي‌ الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ» نساء:

95. مراد از اولى الضرر كسانى است كه نقص عضوى يا علل ديگرى دارند كه نميتوانند بجهاد روند احتمال قوى دارد كه آنانكه در اثر فقد مال و وسيله از رفتن بجهاد معذوراند نيز داخل در اولى الضرر باشند كه عده‌اى پيش رسول خدا صلى اللّه عليه و آله ميامدند و زاد و راحله ميخواستند، آنحضرت ميفرمود من وسيله در اختيار ندارم تا شما را تجهيز كنم، آنها نيز اشك ريزان بر ميگشتند چنانكه فرموده: «وَ لا عَلَى الَّذِينَ إِذا ما أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لا أَجِدُ ما أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ تَوَلَّوْا وَ أَعْيُنُهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ» توبه: 92.

اضطرار: بمعنى احتياج و اجبار است، (اقرب). آن در واقع حمل غير بر ضرر است تحميل كننده شايد از كنار باشد و شايد حالت و امرى در خود شخص باشد مثل گرسنگى و مرض و غيره:

«ثُمَ‌ أَضْطَرُّهُ‌ إِلى‌ عَذابِ النَّارِ» بقره: 126. «نُمَتِّعُهُمْ قَلِيلًا ثُمَ‌ نَضْطَرُّهُمْ‌ إِلى‌ عَذابٍ غَلِيظٍ» لقمان: 24. در اين دو آيه تحميل از كنار است و از طرف‌