ض‌

ضاد: پانزدهمين حرف از الفباى عربى و هجدهمين حرف از الفباى فارسى است. جزء كلمه واقع ميشود.

بتنهائى معنائى ندارد. در حساب ابجد بجاى هشتصد است.

ضأن: گوسفند. «ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ مِنَ‌ الضَّأْنِ‌ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِ» انعام: 143. ضأن مطلق گوسفند و معز مطلق بز است معنى آيه در «ذكر» بمناسبت‌ «قُلْ آلذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ أَمِ الْأُنْثَيَيْنِ» گفته شد اين كلمه فقط يكبار در قرآن آمده است گويند: «أَضْأَنَ‌ الرَّجُلُ» يعنى گوسفندش زياد شد.

ضَبْح: «وَ الْعادِياتِ‌ ضَبْحاً. فَالْمُورِياتِ قَدْحاً» عاديات: 1 و 2. ضبح بمعنى صدا است. ضباح بضمّ ضاد صداى روباه است. ابن اثير در نهايه از حديث ابن مسعود نقل ميكند:

«لَا يَخْرُجَنَّ أَحَدُكُمْ بِلَيْلٍ إِلَى ضَبْحِهِ فَلَعَلَّهُ يُصِيبُهُ مَكْرُوهٌ».

يعنى: كسى از شما با شنيدن صدائى شب از منزل بيرون نشود شايد مكروهى بوى رسد.

و از ابن زبير نقل كرده:

«قَاتَلَ اللَّهُ فُلَاناً ضَبَحَ‌ ضَبْحَةَ الثَّعْلَبِ وَ قَبَعَ قَبْعَةَ الْقُنْفُذِ».

خدا او را بكشد مانند روباه صدا كرد و همچون خار پشت در پوست خود فرو رفت و از شعر ابى طالب عليه السّلام نقل كرده:

«فَإِنِّي وَ الضَّوَابِحِ‌ كُلَّ يَوْمٍ»

ميگويد: آنحضرت در اين شعر قسم ياد كرده بآنانكه در قرائت صداى خويش را بلند ميكنند.

ضبح را در آيه: صداى نفس اسبان (حمحمه اسبان در حين تاختن) گفته‌اند. طبرسى حمحمه معنى كرده معنى آيات انشاء اللّه در «عدو» خواهد آمد.

ضجع: دراز كشيدن (خوابيدن) «ضَجَعَ‌ الرَّجُلُ‌ ضَجْعاً وَ ضُجُوعاً: وَضَعَ‌