باشد يا در هوا. (راغب) ايضا راغب سرعت را در آن قيد كرده است‌ وَ السَّابِحاتِ‌ سَبْحاً نازعات: 3.

قسم بشناگران كه بطرز مخصوصى شنا ميكنند ظاهرا مراد ابرهاست كه در هوا راه ميروند. وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ‌ يَسْبَحُونَ‌ انبياء: 33. لَا الشَّمْسُ يَنْبَغِي لَها أَنْ تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَ لَا اللَّيْلُ سابِقُ النَّهارِ وَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ‌ يَسْبَحُونَ‌ يس:

40. «كل» در دو آيه شايد راجع بتمام اجرام آسمانى باشد ولى ظاهرش آنست كه مراد خورشيد و ماه و شب و روز است كه همه در مدارى شنا ميكنند و راه ميروند آفتاب و ماه در مدار خود و شب و روز كه همان نور و ظلمت‌اند در اطراف زمين پيوسته در حركت‌اند و شنا ميكنند. رجوع شود به «شمس» و «قمر».

إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلًا مزمّل: 7. طبرسى در ذيل اين آيه سبح را تقلّب و تلاش معنى كرده و گويد: بشناگر سابح گويند كه در آب تلاش ميكند كشاف نيز تصرّف و تلاش گفته است.

بنظر ميايد مراد از آيه همان تلاش و كوشش باشد آيات ما قبل درباره عبادت شب است يعنى شب را مخصوص عبادت خدا كن كه در روز تلاش بسيار خواهى داشت فراغت خاطر و عبادت عالى در شب ميسّرتر است.

يحيى بن يعمر و ضحاك سبح را با خاء خوانده‌اند و آن بمعنى توسعه است يعنى در روز براى كارها وسعت بيشترى دارى شب را مخصوص خدا كن.

ناگفته نماند: راغب و اقرب تصريح دارند كه معناى اوّلى سبح همان حركت سريع در آب و هواست بسرعت كار و سير اسب و غيره بطور استعاره اطلاق ميشود.

تسبيح: تنزيه خدا از هر بدى و نالايق (مجمع) در نهايه گويد «اصل‌ التَّسْبِيحُ‌: التّنزيه و التّقديس و التّبرئة من النَّقَائِصِ» در مفردات گويد «التَّسْبِيحُ‌ تنزيهُ اللّهِ تَعَالى» جوهرى در صحاح‌