آمده‌

«لَا تَسُبُّوا الدَّهْرَ فَإِنَ‌ الدَّهْرَ هُوَ اللَّهُ».

در كشّاف نيز عين عبارت مجمع البيان نقل شده است. طبرسى فرموده: تأويل حديث آنست كه اهل جاهليّت حوادث و بلاها را بده نسبت داده و ميگفتند زمانه چنين و چنان كرد حضرت فرمود:

فاعل اين كارها خداست، فاعل آنها را سبّ نكنيد. بعضى گفته‌اند:

مقصود آنست: دهر را فحش ندهيد زيرا گرداننده و مدبّر دهر خداست ولى وجه اوّل بهتر است زيرا كلام عرب پر است از اينكه نسبت افعال خدا را بدهر ميدادند اصمعى گويد:

يك اعرابى كسى را مذمت ميكرد گفت «هُوَ أَكْثَرُ ذُنُوباً مِنَ‌ الدَّهْرِ».

در نهايه وجه دوّم را گفته است و ميگويد: معنى حديث آنست كه اگر شما زمانه را بد گوئيد آن بخدا ميرسد زيرا آورنده اين حوادث خداست و نيز گفته در روايت ديگر آمده‌

«فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الدَّهْرُ».

در الميزان ذيل آيه اوّل از درّ منثور از ابو هريره حديثى نقل شده كه مؤيّد وجه ثانى است حضرت رسول صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: خدا فرموده: ابن آدم آنگاه كه دهر را سبّ ميكند نگويد زيانكار باد دهر زيرا دهر منم، شب و روز را ميفرستم و چون بخواهم نگاه ميدارم.

در تفسير ابن كثير چند روايت در همين مضمون نقل شده است.

نا گفته نماند روايت فوق در جامع الصغير سيوطى باب لا و در مجمع البحرين نيز نقل شده است.

در قاموس ميگويد: دهر گاهى از اسماء حسنى شمرده ميشود. بگمانم علّت اين سخن همان حديث فوق باشد كه فكر كرده دهر از نامهاى خداوندى است.

دهق: پر كردن. «إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفازاً. حَدائِقَ وَ أَعْناباً. وَ كَواعِبَ أَتْراباً. وَ كَأْساً دِهاقاً» نباء: 31- 34 دهق چنانكه طبرسى و راغب گفته بمعنى پر كردن است «دَهَقَ‌ الكَأْسَ‌ دَهْقاً: مَلَأَهَا» دهاق در آيه شريفه ظاهرا مصدر بمعناى مفعول است يعنى كاسه پر شده و بقول‌