است.

ثُمّ‌: حرف عطف است و دلالت بر تأخير دارد. مثل‌ ثُمَ‌ أَنْشَأْنا مِنْ بَعْدِهِمْ قَرْناً آخَرِينَ‌ مؤمنون: 31 راغب گويد: ثُمَ‌ دلالت بر تأخير ما بعد از ما قبل را دارد بالذّات باشد يا در رتبه و يا در وضع چنانكه در قبل و اوّل نيز اين سه اعتبار هست. قاموس تصريح ميكند كه «ثمّ» گاهى براى ترتيب خبر دادن ميايد مثل: «اعجبنى ما صنعت اليوم‌ ثُمَ‌ ما صنعت الامس اعجب منه» ثمّ در اينجا فقط براى ترتيب خبر است.

على هذا در اين آيات‌ وَ نَجَّيْناهُ وَ أَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ وَ جَعَلْنا ذُرِّيَّتَهُ هُمُ الْباقِينَ‌ ... ثُمَ‌ أَغْرَقْنَا الْآخَرِينَ‌ صافات 76- 82 ثمّ براى ترتيب خبر است و گرنه ميبايست غرق قوم قبل از نجات نوح و اهلش گفته شود مگر آنكه بگوئيم: نجات با سوار شدن بكشتى تحقّق يافته است، در اين صورت ثمّ در معناى معمولى خود بكار رفته است.

ولى در دو آيه‌ لا جَرَمَ أَنَّهُمْ فِي الْآخِرَةِ هُمُ الْأَخْسَرُونَ‌ ... ثُمَ‌ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ هاجَرُوا مِنْ بَعْدِ ما فُتِنُوا ... لَغَفُورٌ رَحِيمٌ‌ نحل: 110 براى ترتيب خبر است زيرا ترتّب در ميان دو امر فوق نيست دقّت در ما قبل و ما بعد اين دو آيه مطلب را بيشتر روشن ميكند. همچنين است آيه 52 از سوره يونس و باحتمال قوى آيه 17 سوره بلد و 16 سوره اعراف.

ثَمَ‌: (بفتح اوّل) اسم اشاره است بمكان بعيد ... فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَ‌ وَجْهُ اللَّهِ‌ بقره: 115 بهر جا رو گردانيد روى خدا در آنجاست.

گاهى بآن لفظ تاء اضافه شده و ثمّة گفته‌اند ولى اين در قرآن نيامده است.

اين كلمه را در قرآن مجيد در چهار جا ميتوان يافت و بيشتر از آن نيست: بقره: 115 شعراء:

64 انسان: 20 تكوير: 21.

ثُمْن: (بضم اول و سكون دوم و نيز بضم اوّل و دوّم) هشت يك‌