بَصَرٌ: (بر وزن فرس) قوه بينائى. چشم. علم. (اقرب الموارد) در صحاح گويد: بصر حسّ بينائى ... و علم است. راغب گفته: بصر هم بچشم گفته ميشود و هم بقوه بينائى در اينجا چند مطلب شايان تحقيق و توضيح است.

1- همانطور كه گفته شد: بصر هم بچشم گفته ميشود و هم بحسّ بينائى مثل‌ «وَ ما أَمْرُ السَّاعَةِ إِلَّا كَلَمْحِ‌ الْبَصَرِ» نحل: 77، امر قيامت نيست مگر مانند اشاره چشم، و مثل‌ «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا» اسراء: 36، گوش و چشم و قلب همه مسئولند. در قرآن مجيد ظاهرا بصر تنها در قوه بينائى بطوريكه چشم منظور نباشد بكار نرفته است گر چه اطلاق بصر بچشم بلحاظ بينائى آن است، ولى افعال آن اكثرا در معنى بينائى و ديدن بكار رفته است مثل‌ «وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ‌ بِها» اعراف: 179، و مثل‌ «وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْكُمْ وَ لكِنْ لا تُبْصِرُونَ‌» واقعه: 85،.

جمع بصر ابصار است مثل‌ «وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ» نحل: 78، أَبْصَار بمعنى بصيرت‌ها و معرفت‌ها نيز آمده كه در بند دوّم خواهيم گفت.

2- بصيرت بمعنى بينائى دل است، راغب گويد: بدرك قلب بصيرت و بصر (بر وزن فرس) گويند اين معنى، مرادف معرفت و درك است و همان است كه از صحاح و اقرب الموارد نقل شد كه يكى از معانى بصر، علم است. طبرسى در آيه‌ى‌ «أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى‌ بَصِيرَةٍ أَنَا» يوسف: 108، آنرا معرفت و بينائى دل فرموده است. و از اينجاست كه بصيرت را عقل و زيركى معنى كرده‌اند.

در صحاح و قاموس و غيره، حجّت و دليل را يكى از معانى بصيرت شمرده‌اند، اين ظاهرا بدان جهت است كه حجّت و دليل سبب بصيرت و بينائى دل است، ميشود گفت كه نام مسبّب را بسبب گذاشته‌اند.

جمع بصيرت، بَصَائِرُ و أَبْصَار