و مراد است.

إِنس‌: (بكسر اوّل) بشر خلاف جنّ در قرآن مجيد پيوسته در مقابل جنّ بكار رفته‌ «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ‌ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ» ذاريات 56، واحد آن انسىّ است مثل‌ «فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ‌ إِنْسِيًّا»: مريم: 26، جمع آن اناس و اناسىّ است مثل‌ «قَدْ عَلِمَ كُلُ‌ أُناسٍ‌ مَشْرَبَهُمْ» بقره:

60 «وَ أَناسِيَ‌ كَثِيراً» فرقان: 49.

انس 18 بار و اناس 5 بار و انسىّ و اناسى يك بار در قرآن آمده است: از مجموع 18 محلّ در هفت محل، انس قبل از جنّ و در يازده محلّ، جنّ قبل از انس آمده است، على هذا نميشود گفت: چون جنّ پيش از انس بوجود آمده لذا پيش از آن ذكر ميشود، زيرا در اين صورت ميبايست در همه جا، پيش از انس بيايد، قبل و بعد ذكر شدن آنها روى تقريبهاى بخصوصى است كه با تدبّر در آيات روشن ميشود.

إِنسَان‌: اين كلمه 65 بار در قرآن مجيد بكار رفته است، با مراجعه بموارد آن خواهيم ديد كه از آن جسد ظاهرى و صورت ظاهرى مراد نيست چنانكه در بشر مراد است، بلكه باطن و نهاد و استعداد و انسانيت و عواطف او در نظر است، مثل‌ «إِنَ‌ الْإِنْسانَ‌ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ» ابراهيم:

34- «وَ كانَ‌ الْإِنْسانُ‌ عَجُولًا» اسراء:

11- «وَ كانَ‌ الْإِنْسانُ‌ أَكْثَرَ شَيْ‌ءٍ جَدَلًا» كهف: 54- «لَيْسَ‌ لِلْإِنْسانِ‌ إِلَّا ما سَعى‌» نجم: 39- «وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ‌ بِوالِدَيْهِ إِحْساناً» احقاف:

15، در آياتيكه راجع باوّل خلقت و عنوان آنها انسان است مثل‌ «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ‌ مِنْ صَلْصالٍ» حجر: 26 «خَلَقَ‌ الْإِنْسانَ‌ مِنْ نُطْفَةٍ» نحل: 4، اگر در ما قبل و ما بعد آيات دقت شود خواهيم ديد كه صورت ظاهر از آنها مراد نيست.

فرق مشروح ميان انسان و بشر در بشر خواهد آمد، بعضى از آنچه قرآن در باره‌ى انسان آورده بقرار ذيل است:

1- انسان از گل خشك شده از لجن سياه و بد بو و كهنه آفريده شده‌