قواعد فقه - محقق داماد‌، سيد مصطفى

نام کتاب : قواعد فقه نویسنده : محقق داماد‌، سيد مصطفى جلد : 2 صفحه : 80

‌
گفته‌اند كه رسول اكرم (ص) هنگام پاسخگويى به مسائل، تصريح فرموده‌اند كه منظور از حرج، «ضيق» است. [1]
در پاره‌اى آيات نيز حرج به معنى گناه به كار رفته است؛ چنان كه خداوند فرموده است: «لَيْسَ عَلَى الضُّعَفٰاءِ وَ لٰا عَلَى الْمَرْضىٰ وَ لٰا عَلَى الَّذِينَ لٰا يَجِدُونَ مٰا يُنْفِقُونَ حَرَجٌ ...»؛ [2] يعنى بر ضعيفان و بيماران و كسانى كه اموال قابل انفاق ندارند، گناهى نيست يا: «لَيْسَ عَلَى الْأَعْمىٰ حَرَجٌ وَ لٰا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ ...»*؛ [3] و يا «مٰا كٰانَ عَلَى النَّبِيِّ مِنْ حَرَجٍ فِيمٰا فَرَضَ اللّٰهُ لَهُ ...». [4]
در روايات نيز واژه حرج به معنى ضيق و تنگى استعمال شده است؛ چنان كه در روايت ابى بصير آمده است: «ان الدين ليس بمضيّق فانّ اللّه يقول مٰا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ».
واژه «عسر» نيز متضاد «يسر» است و در معنى صعب، تنگ، دشوار، بدخويى، مشكل، سخت و سخت شدن روزگار به كار مى‌رود. اين واژه در قرآن كريم، به همين معنى است؛ چنان كه خداوند فرموده است: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً» يا «سَيَجْعَلُ اللّٰهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْراً». [5] بدين ترتيب، معناى عسر عبارت از صعوبت، مشقت و شدت است كه در فارسى از آن به دشوارى و سختى تعبير مى‌شود. [6]
رابطۀ عسر و حرج
بعضى رابطه ميان عسر و حرج را عموم و خصوص مطلق دانسته و گفته‌اند: «عسر اعم و مطلق از حرج و ضيق است؛ زيرا هر ضيقى عسر است، ولى عكس آنكه هر عسرى ضيق باشد، صادق نيست»؛ [7] چنان كه اگر كسى بردۀ خود را الزام كند كه دارويى تلخ بخورد، گفته مى‌شود او را در عسر قرار داده است؛ ولى اينكه گفته شود در ضيق واقع شده و‌

[1] طباطبايى (علامه)،محمد حسين، الميزان فى تفسير القرآن؛ ج 14، ص 614.
[2] توبه، 91.
[3] فتح، 17.
[4] احزاب، 38.
[5] طلاق، 7.
[6] لغت‌نامه دهخدا؛ ذيل واژه عسر.
[7] نراقى، احمد بن محمد؛ عوائد الايام؛ ص 61.

نام کتاب : قواعد فقه نویسنده : محقق داماد‌، سيد مصطفى جلد : 2 صفحه : 80

فرمت PDF

شناسنامه

فهرست