قواعد فقه - محقق داماد‌، سيد مصطفى

نام کتاب : قواعد فقه نویسنده : محقق داماد‌، سيد مصطفى جلد : 1 صفحه : 16

‌
موجب حادثه نيست و بر خلاف علت كه با تحققش وقوع حادثه اجتناب‌ناپذير است، گاه حتى با وجود سبب واقعه رخ نمى‌دهد، به «شرط» شباهت دارد. [1] در تبيين اين تعاريف، فقيهان حفر چاه يا انداختن شى‌ء لغزنده در محل عبور و مرور را مثال زده‌اند كه علت حادثه «سقوط» است و حفر چاه يا وجود شى‌ء لغزنده زمينه‌ساز و شرط آن. [2] اكراه و شهادت دروغ و تقديم غذاى مسموم به مهمان نيز از مثال‌هايى است كه براى سبب- به مفهوم خاص آن- آورده شده است، زيرا «اكراه»، واداركننده مباشر و سبب انجام يافتن عمل توسط او است كه علت و مباشر عمل به شمار مى‌رود. همچنين شهادت دروغ سبب اخذ تصميم و صدور حكم توسط قاضى مى‌شود كه علت ايراد خسارت به محكوم عليه است. [3]
د) مقتضى و مانع
دو اصطلاح مقتضى و مانع در منابع فقهى و اصولى به وفور مورد استفاده فقيهان قرار گرفته‌اند و به طور كلى يكى از معانى زير را در بر دارند: [4]
- مقتضى چيزى است كه اقتضاى وجود اثر تكوينى در عالم تكوين را دارد، همانند آتش كه اقتضاى سوزاندن را دارد و منظور از مانع چيزى است كه از تأثير مقتضى جلوگيرى مى‌كند، همانند رطوبت كه مانع تأثير آتش در پاچه مرطوب است.
- مقتضى چيزى است كه بر حسب جعل شارع، اقتضاى اثر شرعى را دارد يا شارع آن را موضوع حكم خود قرار داده و در مقابل، مانع آن است كه بر حسب جعل شارع از ترتيب آن اثر شرعى يا آن حكم جلوگيرى مى‌كند. مثلا اثر عقد بيع، انتقال مبيع به خريدار و انتقال ثمن به فروشنده است، اما موقوفه بودن مبيع مانع تحقق اين اثر است.
- مقتضى ملاكى از ملاكات است كه احكام مبتنى بر آن‌ها است، يعنى ملاكى كه اقتضاى تشريع حكم را دارد، همانند علم كه مقتضى وجوب اكرام است و مراد از مانع،

[1] مفتاح الكرامه، ج 10، ص 277 و كشف اللثام، ج 2،ص 443.
[2] موسوى بجنوردى، حسن، القواعد الفقهيه، ج 2،ص 22، كشف اللثام، ج 2، ص 443 و 483ومفتاح الكرامه، ج 10، ص 277.
[3] جواهر الكلام، ج 37، ص 51 و كشف اللثام، ج 2،ص 443.
[4] فوائد الاصول، ج 4، ص 313 و 315 و منتهى الدرايه، ج 7، ص 130.

نام کتاب : قواعد فقه نویسنده : محقق داماد‌، سيد مصطفى جلد : 1 صفحه : 16

فرمت PDF

شناسنامه

فهرست