بخش اوّل: كليات درباره شخصيت و ويژگيهاى مفسر

زندگى ابوالفتوح

مفسر بزرگ شيعه اديب توانا و واعظ شهير، جمال الدين حسين بن على بن محمد بن احمد الخزاعى معروف به ابوالفتوح رازى از اولاد نافع بن بديل بن ورقاء خزاعى از اصحاب خاص پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله بوده است. اين خاندان مسلمان حدود قرن دوم يا سوم به ايران مهاجرت كردند و در نيشابور اقامت گزيدند و پس از آن به رى هجرت كردند. در اين خاندان علماى بزرگى چون ابوبكر احمد بن حسين بن احمد خزاعى و عبدالرحمن بن ابوبكر معروف به مفيد نيشابورى پرورش يافتند و باعث افتخار عالم اسلام و تشيع شدند.
نياى ابوالفتوح با اينكه اصالتاً عرب بودند، اما پس از ورود به ايران و آميزش با ايرانيان كاملاً دگرگون و ايرانى فارسى زبان شدند. ابوالفتوح حسين بن على حدود سال ۴۸۰ ق در رى متولد شد. وى پس از تحصيل نزد اساتيد عصر خود در علومى چون: فقه، اصول، تاريخ، علوم قرآن و تفسير تبحر يافت و امر وعظ را شروع كرد و در شهر رى از واعظان بنام گرديده اما او به اين بسنده نكرد و افزون بر خطابه، به نگارش تفسير اقدام نمود و چون واعظى توانا بود، در امر تفسير از كلماتى شيوا، گويا، ضرب المثلها، قصص و اشعار استفاده نمود و در عين حال، در مقام استدلال در مسائل فقه، اصول، علوم قرآن و تاريخ هم حق مطلب را ادا نمود.
از اولاد ابوالفتوح، دو فرزندش يكى صدرالدين على كه منتجب الدين از وى با تعبير «فقه الدين» ياد كرده و ديگرى «تاج الدين ابوجعفر محمد» كه از وى با عنوان «فاضل ورع» ياد شده، از علماى عصر خود بودند. [1]

[1] روح الجنان، ج ۱، ص ۵؛ دايرة المعارف بزرگ اسلامى، ج ۶، ص ۱۱۱ ـ ۱۱۳.