آيا ايمان زيادت و نقصان مى پذيرد

در بسيارى از آيات قرآن، به زيادى ايمان يا كفر اشاره شده است، ولى متكلمان اختلاف كرده اند. ابوالفتوح زيادت و نقصان در ايمان را قبول ندارد، بر خلاف نظر اكثر علماى شيعه. ايشان در ذيل آيه ۱۷۳ آل عمران: «فَزادَهُمْ إِيماناً» مى نويسد: چون ما قائل شديم كه ايمان مجموع علوم است، يا اين علوم جمع است كه ايمان است و يا جمع نيست كه كفر است و زيادت و نقصان مجازى است؛ اما در مورد كسانى كه ايمان را تصديق به قلب و اقرار به لسان و عمل به اركان مى دانند، نقصان و زيادت حقيقى است. [1]
در ذيل آيه ۱۲۴ توبه: «زادَتْهُ هذِهِ إِيماناً» مى نويسد اگر ايمان صرف علم بود، آن وقت زيادت و نقصان درست بود؛ چون علم زيادت و نقصان بردار است، و هر چه انسان عالم تر شود، علم او زيادتر مى شود؛ ولى ما علم را محدود به چند علم كرديم كه با وجود آنها ايمان هست و اگر نبود، كفر است، و ما هر علمى را از مصاديق ايمان نمى دانيم. [2]

ايمان و اختيار

آيا انسانها ايمان را با اختيار قبول مى كنند، يا آنها مجبور به پذيرش ايمان هستند؟ ابوالفتوح در چندين جا از تفسيرش، قول جبريان را باطل مى داند و مى فرمايد اگر اختيار نباشد، ايمان ارزش ندارد، و براى اثبات اين مطلب به آياتى چند استناد مى كند: ۱. آيه ۱۴۸ انعام: «سَيَقُولُ الَّذِينَ أَشْرَكُوا لَوْ شاءَ اللّهُ ما أَشْرَكْنا» . مى نويسد: اين آيه در مقام مذمت گويندگان اين جمله است و خداوند در آيه مشركين را به سبب اين قول كه خبر است، ملامت مى كند و چون اين قول بر مشركان ملامت است، بر مؤمنان هنر است. [3]

[1] روح الجنان، ج ۳، ص ۲۵۸.

[2] همان، ج ۶، ص ۱۴۵.

[3] همان، ج ۵، ص ۱۶.