توحيد
يكى از مباحث مهم كلام، اثبات يگانگى خداوند است كه دلايل عقلى زيادى دارد اما ابوالفتوح رازى فقط به برهان تمانع اشاره كرده است. اين دليل ناظر به اصل وجود خداوند نيست؛ بلكه درباره يكتايى حق تعالى است.

برهان تمانع

ابوالفتوح در ذيل آيه ۲۲ سوره انبيا: «لَوْ كانَ فِيهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اللّهُ لَفَسَدَتا» مى نويسد: اگر دو خدا داشته باشيم، يا فعل هر دو انجام مى شود و يا فعل هيچ كدام انجام نمى شود، يا يكى انجام و ديگرى ترك مى شود. در صورت اوّل، اجتماع ضدّين مى شود و در صورت دوم، قدرت هر دو زير سؤال مى رود و در صورت سوم، خدايى كه فعلش انجام شد، خداوند است؛ چون قدرت ديگرى زير سؤال مى رود. [1]
ايشان در ذيل آيه ۱۶۵ بقره: «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللّهِ أَنْداداً يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللّهِ» مى نويسد:
توحيد يعنى معبودى كه استحقاق عبادت دارد، يكى است كه هيچ ذات با او مشاركت ندارد. توحيد چهار صورت دارد: ۱. مثل و كفو و نظير ندارد. ۲. تنها او مستحق عبادت است. ۳. تجزيه پذير و بعض پذير نيست. ۴. در صفات ذات منفرد است.
البته همه اين چهار صورت، به يك صورت باز مى گردد كه همان منفرد بودن در صفت ذات است؛ يعنى هيچ ذاتى با او مشاركت ندارد؛ چون اگر ضدّ يا مثل داشت، آن ضدّ و مثل هم بايد اثرى داشته باشد. [2]

[1] روض الجنان، ج ۸، ص ۱۱.

[2] همان، ج ۱، ص ۳۹۹ ـ ۴۰۰.