طلوع آفتاب وجود روز را- يا احتراق مماست آتش را- يا حصول احراق وجود دخان را- يا حصول علم وجود حيات را- يا وجود ابوت وجود بنوت را- يا بر وجهى ديگر بيرون اين وجوه- و بر جمله چنان بود كه البته وضع مقدم- بوجهى از وجوه مستلزم وضع تالى بود- و علت لزوم باشد- كه معلوم بود و باشد كه معلوم نبود- و آنچه معلوم بود باشد كه ببديهه عقل معلوم بود- و باشد كه باستدلال و اكتساب معلوم شود- و متصل لزومى از يكى از دو قسم خالى نبود- اما آنچه علت لزوم معلوم نبود آن را لزومى نشمرند- و اگر چه فى نفس الامر لزومى باشد- بلك آن را از اتفاقيات شمرند- و اتفاقى آن بود كه مصاحبت حاصل بود- و آن را علتى معلوم نباشد- و هر يك از لزومى و اتفاقى يا دائم بود يا غير دائم- لزومى دائم چنانك وجود روز طلوع آفتاب را- و اتفاقى دايم چنانك وجود فرس وجود انسان را- و لزومى غير دائم- چنانك وجود خسوف مقابله ماه و آفتاب را- چه اين لزوم ببعضى مقابلات خاص بود- و اتفاقى غير دائم- چنانك آواز خر طلوع آفتاب را در وجود- چه اين اتفاق به بعضى اوقات خاص بود- و باشد كه قضيه بحسب ماهيت اتفاقى بود- و بحسب وجود خارجى نبود- چنانك گوئى- اگر انسان ضاحك است غراب ناعق است- چه در ماهيت دائما- اين دو حكم مقارن باشند و در وجود نه- پس معلوم شد كه متصل يا لزومى باشد يا اتفاقى- و هر يك يا دائم بود يا در بعضى اوقات- و همچنانك در حملى تغاير نسبت طرفين بيان كرديم- اينجا نيز نسبت تالى با مقدم غير نسبت مقدم با تالى بود- و باشد كه يكى لزومى دائم بود و ديگر نبود- مانند كتابت و حركت دست- چه دويم اول را لازم است هميشه- و وجود اول با دويم نه باين نوع لزوم بود- و چون لزوم از طرفين حاصل بود- آن را بعضى لزوم تام خوانند- و آن بحقيقت دو لزوم بود و اگر