خوانند- و اول از قبيل مؤلفات بود- و غرض از آن افادت تصديقات باشد- و دوم و سيوم از قبيل مفردات بود- و آن را حدود خوانند- و غرض از آن افادت تصورات باشد- و اگر چه در عبارت شبيه بود بتصديقات- چنانك گويند نقطه چيزى است كه جزوش نبود- و مراد نه حمل اين معنى است بر نقطه- بل آنست كه تفسير لفظ نقطه يا حد او چيست- و باين سبب در آن منازعت صورت نبندد- و باشد كه در بعضى علوم- ببهرى از اين اوضاع بيش احتياج نبود- چنانك در حساب كه جز بحدود و اوليات احتياج نباشد- و باشد كه به همه اصناف احتياج بود- چنانك در هندسيات و طبيعيات- اگر چه در يكى تمييز- و در ديگر خلط عادت رفته است و اما مسائل علوم يا حملى بود يا شرطى- و شرطى بانحلال با حملى آيد- و موضوع در حملى يا نفس موضوع علم بود- يا داخل در او يا خارج از او- و داخل يا جزو بود يا نوع- و خارج يا عرض ذاتى بود موضوع را يا نوعش را- يا عرضى ديگر را يا نوع عرضى ديگر را- چنانك از علم طبيعى در مثال اول گويند- جسم متغير واقع است در زمان- و در مثال دوم جسم قابل تجزيه نامتناهيست- و در مثال سيم آتش خفيف بالطبع است- و در مثال چهارم حركت قابل تجزيه نامتناهى است- و در مثال پنجم ضوء آفتاب مسخن است- و در مثال ششم زمان از آنات مركب نيست- چه زمان عرض عرض جسم است- و در مثال هفتم بطء بتخلل سكنات نيست- چه بطء عرضى بعضى از انواع حركت است- و محمول مسأله يا محمول بود موضوع را- با نيت تنها يا بلميت يا بهر دو وجه- اگر با نيت تنها بود- نشايد كه ذاتى مقوم موضوع بود در آن مسأله- چه تصور موضوع چون محصل بود- بر تصور آن محمول مشتمل بود پس محمول نبود- و اگر چه بيان بعضى از آن بحد اوسط بر هيات قياسى ممكن بود- اما نه هر چه بر هيات قياسى بيان توان كرد- بيانش مطلوب باشد- چه اوليات را- چون حدود يا رسوم موضوعات حد اوسط كنند- هم بهيئت قياسى بيان توان كرد- و اما آنك‌