وقتى باشد- و آنچه خالى بود از ضرورت ممكن بود- و هر چه ممكن بود- نظر يا در وجودش كنند يا در امكانش- اگر نظر در امكان كنند و امكان نفس محمول بود- يعنى خواهند كه- اثبات امكان كنند موضوعى را جهت ضرورى باشد- چه امكان ممكنات را ضرورى باشد- و اگر امكان جهت بود- يك مقدمه يا هر دو لا محاله ممكن باشد- و اگر نظر در وجودش كنند- يا مطلوب اكثرى الوجود بود- يا اقلى الوجود يا متساوى الوجود و العدم- مثال اكثرى الوجود- وجود پنج انگشت اشخاص نوع مردم را- و مثال اقلى الوجود انگشت ششم انسان را- و مثال متساوى نرينه زادن حيوانات- و اقلى الوجود اكثرى العدم بود- پس قسم اول و آخر داخل بود در اكثرى ايجابى و سلبى- و باين اعتبار ممكن اكثرى بود يا متساوى- و وجود و عدم در متساوى مطلوب يقين نتواند بود- چه آن مشكوك محض بود- و تعلق يقين بمشكوك محال بود- و اگر طبيعت تساوى مطلوب بود- حالش همان بود كه در ممكن گفته آمد- و چون وجود اكثرى مطلوب برهانى بود- مقدماتش هم اكثرى بايد هر دو يا يكى- چنانك گويند مردان را مواد متحلل غليظ شود- پس پوست گردن و زنخ ايشان را كثيف گرداند- و چون چنين بود در آن وقت ايشان را ريش بر آيد- و اين هر دو مقدمه اكثرى است- و شايد كه يك مقدمه ضرورى بود- چه نتيجه چون تابع اخس مقدمات بود- يك مقدمه اخس كافى بود- و جمله اين مقدمات بايد كه ذاتى بود- اما از ذاتيات غير لازم باشد- و اكثريات را مراتب بسيار بود- ميان دو حد دوام و تساوى- بحسب كثرت وجود و قلتش- و مبادى اكثريات و ديگر ممكنات از مجربات بود- و بهرى از محسوسات و بيشتر مطالب در فروع طبيعيات- مانند حوادث كون و فساد و احوال معادن و نبات و حيوان- و ديگر علمهائى كه تحت اين علم بود- مانند طب‌