نفس اجزاء قضيه بود و ليكن سببيت او واضح نبود- و بامرى خارج واضح شود- اثبات آن قضيه بقياسى برهانى تواند بود- و حد اوسط در آن قياس سبب حكم بود- يا در خارج و عقل يا در عقل تنها- پس از اين بحث معلوم شد كه حد اوسط در قياس برهانى- هميشه سبب وجود حكم بود در عقل يعنى علت تصديق باشد- بعد از اين گوئيم خالى نبود از آنك حد اوسط- با آنك سبب وجود حكم است- در عقل سبب وجودش نيز بود در خارج- تا هم علت تصديق بثبوت اكبر اصغر را- يا انتفايش از او بوده باشد در عقل- و هم علت ثبوت اكبر اصغر را- يا انتفايش از او فى نفس الامر يا نبود- و اول را برهان لم خوانند چه مفيد لميت است بهر دو وجه- و دويم را برهان ان خوانند- چه مفيد انيت و ثبوت حكم است تنها- و حد اوسط در اين قسم كه علت حكم نيست در خارج- باشد كه معلول حكم بود در خارج- يا آنك علتش بود در ذهن و باشد كه نبود- و قسم اول را از برهان ان دليل خوانند- و قسم دوم را لقبى خاص نبود- مثال برهان لم در موجبه- اين محموم را مواد متوجه است به اعالى بدن- پس در معرض سرسام است- و در سالبه- اين حيوان در خلقت عادم الريه است پس متنفس نيست- و مثال برهان ان كه آن را دليل خوانند- بر عكس اين ترتيب در اوسط و اكبر- و مثال ديگر قسم از برهان ان در موجبه- اين محموم را بول ابيض خاثر است- پس در معرض سرسام است- و در سالبه- اين حيوان عادم الصوت است پس متنفس نيست- چه اوسط و اكبر در اين صورت‌