استاد و عارف بزرگ . حضرت امام خمينى (قدس سرّه ) در اين باره مى فرمايد:

(بايد بشر به فكر اين باشد كه آن چيزهايى كه مقصد است و براى تربيت انسان است براى آمـوزش انـسـان اسـت ، بـراى تـعـليم انسان است ، جهت به آن بدهد... عمده اين جهتى است كه به طـرف آن جـهـت رفـتـه مـى شـود و قـرآن ايـن را فـرمـوده اسـت : ﴿اِقـْرَاءْ بـِاسـْمِ رَبِّكَ الَّذى خـَلَقَ﴾(251) قـرائت كـن ، نـه قـرائت مـطـلق ، عـلم تـحـصـيـل كـن نـه عـلم مـطـلق و تحصيل مطلق ، علم جهت دار و آموزش جهت دار؛ جهت ، اسم ربّ است ، توجه به خداست ، براى خداست و براى خلق خداست ...)(252)

ب ـ وظايف متعلّم نسبت به خود

1 ـ فراگيرى دانشهاى كاربردى

مـتعلّم بايد دانشى را بياموزد كه او را به كار آيد و از آن در بهبود زندگى مادّى و معنوى خود، سود جويد.

پـيـشـوايـان مـعـصـوم (ع ) بـه مـا آمـوخته اند كه (علم نافع ) بياموزيم و از دانش بى خاصيت بپرهيزيم . در دعاهاى رسيده از آنها مى خوانيم :

(اَللّهُمَّ اِنّى اَعُوذُبِكَ... مِنْ عِلْمٍ لا يَنْفَعُ...)(253)

خدايا! به تو پناه مى برم از دانشى كه سود ندهد.

اگـر متعلّم علم نافع بياموزد و آن را به كار بندد، بر قلّه كرامت و بزرگى صعود خواهد كرد چنانكه حضرت على (ع ) فرمود:

(مَنْ عَلِمَ وَ عَمِلَ فَذاكَ يُدْعى عَظيماً فى مَلَكُوتِ السَّماءِ)(254)

آن كه بياموزد و به كار بندد، چنين كسى در ملكوت آسمان ، بزرگ خوانده مى شود.

و گـرنـه ، عـلم غـيـر نـافـع يـا دانـشِ بى كُنش ، هم زيانبار است و هم فرّار؛ يعنى اگر در ذهن بـمـانـد، ظـرف خـود را ـ كـه هـمـان انـسـان بـاشـد ـ بـه تـبـاهـى مـى كـشـد، چـنـانـكـه مـهـمـل گـذاشـتـن آن نـيـز سـبـب زوال و فـرامـوشـى خـواهـد شـد. رسول اكرم (ص )، در دو سخن جداگانه به اين دو حقيقت ، تصريح مى كند:

(كُلُّ عِلْمٍ وَبالٌ عَلى صاحِبِهِ اِلاّ مَنْ عَمِلَ بِهِ)(255)

هـر دانـشـى ، وبـالى بـر صـاحـب خـويـش اسـت جـز آن كـه بـدان عمل كند.

(اِنَّ الْعِلْمَ يَهْتَفُ بِالْعَمَلِ، فَاِنْ اَجابَهُ، وَ اِلا ارْتَجَلَ عَنْهُ)(256)

دانـش ، هـمـواره عـمـل را مـى طـلبـد، اگـر پـاسـخـش بـدهـد (يـعـنـى بـه آن عمل شود) [مى ماند] و گرنه كوچ مى كند.

حـتـى آن حـضـرت هـشـدار مـى دهـد كـه دامـنـه نـكـبـت عـلم بـى عمل به روز بازپسين نيز كشيده مى شود:

(اَشَدُّ النّاسِ عَذاباً يَوْمَ الْقِيامَةِ عالِمٌ لَمْ يَنْفَعْهُ عِلْمُهُ)(257)

روز رستاخيز، شديدترين عذاب از آن دانشمندى است كه علمش به او سود نرسانده است .

رهـبـر بـزرگ اسـلام ، در سـخـنـى بـه ايـن نـكـتـه ظـريـف نـيـز اشـاره مـى كـنـد كـه عمل همواره بيشتر از علم است زيرا يك بار، فراگيرى براى عمرى به كارگيرى كافى است ؛

(... وَاعـْلَمْ اَنَّ قـَليـلَ الْعـِلْمِ يـَحْتاجُ اِلى كَثيرِ الْعَمَلِ لاَِنَّ عِلْمَ ساعَةٍ يُلْزِمُ صاحِبَهُ اِسْتِعْمالَهُ طُولَ عُمْرِهِ)(258)

بدان كه دانش كم نياز به عمل فراوان دارد، زيرا يك لحظه يادگيرى ، متعلم را ملزم مى كند كه تا آخر عمر آن را به كار گيرد.

2 ـ تهذيب نفس

مـتـعـلّم بـايـد پـا به پاى آموزش و حتى پيشتر از آن ، به پرورش نفس خود بپردازد و اندرون خـود را از آلودگـيـهـاى روحـى و هـواهـاى نـفـسـانـى بـپـالايـد و صـفـحـه دل را بـراى تـابـش نـور عـلم بـيـارايـد و به ياد داشته باشد كه خداوند از ميان نعمتهاى بى شمار خود، تنها، فرستادن پيامبر را با منّت بيان مى كند، با يادآورى اين كه آن بزرگوار با تلاوت آيات خدا بر انسانها آنها، را تزكيه مى كند و علم و حكمت مى آموزد؛

(لَقـَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَى الْمُؤْمِنينَ اِذْ بَعَثَ فيهِمْ رَسُولاً مِنْ اَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ اياتِهِ وَ يُزَكّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَالْحِكْمَةَ...)(259)

خداوند بر مؤ منان منّت نهاد كه در ميان آنها پيامبرى از خودشان برانگيخت تا آياتش را بر آنها بخواند و پاكشان سازد و به آنها كتاب و حكمت بياموزد.

اگر خودسازى و تهذيب با دانش تواءم نگردد، بيم آن مى رود كه نفس امّاره ، حيات معنوى انسان را در خـطـر جدّى قرار دهد و سر نوشتش را تباه نمايد، همينطور، زندگى ديگران را نيز نابود سازد.