(آن گـاه كـه مـعلم دست اندركار تدريس مى گردد بايد از عوارضى كه او را تحت فشار قرار مـى دهـد و يـا فـكـر او را دچـار تـشـويـش و اضطراب مى سازد، كاملاً مصون باشد؛ اين عوارض عـبارتند از: بيمارى ، گرسنگى ، تشنگى ... خوشحالى مفرط، اندوه ، خشم ، بى حالى ، چرت زدگى ، پريشان حالى ، احساس سرما و گرما.)(213)

3 ـ رعايت ادب و نزاكت

يـك معلم به هيچ وجه مجاز نيست در برابر شاگردان ، سخنى خلاف ادب بگويد يا جانب نزاكت كلاس را نگه ندارد، چنين عملى ، ضربه هاى جبران ناپذير بر محيطهاى آموزشى وارد مى سازد و در واقـع ، حـركـتـى بـر خـلاف مـقـصـود تـعـليـم و تربيت است . عفّت كلام از ضرورى ترين خصلتهاى معلّمان شايسته است و كسانى كه از آن برخوردار نيستند، حق ورود به كلاس درس را نـدارند زيرا بى ادبى ، ياوه گويى ، (خداى ناكرده ) فحاشّى و... سمّى كشنده است كه علاوه بر خدشه دار كردن محيط تعليم و تربيت ، اذهان پاك متعلّمان را نيز مسموم خواهد ساخت .

4 ـ انتخاب روش نيكو

مـعـلم بـايـد بـه تناسب سنّ، محيط اجتماعى ، موقعيت شاگردان ، درس و محيط آموزشى ، بهترين روش تـدريـس را بـرگـزيـنـد و در صـورت امـكـان از ابـزار جنبى ـ مانند تابلو، نوار كاست و ويدئو، تصوير اسلايد و... ـ سود جويد تا كلاس درس از بازدهى بيشترى برخوردار گردد. هـمـچـنـيـن از آوردن داسـتـان و مثال ، نقل سخنان بزرگان و مانند آن دريغ نورزد و براى تجديد روحـيـه و تـنـوّع حال شاگردان ، مى تواند اردوهاى تفريحى ـ آموزشى و سفرهاى علمى را نيز به آن اضافه كند.

5 ـ خاموشى در برابر مجهولات

بـسـيـار اتفاق مى افتد كه انسان در برابر پرسش خارج از محدوده تخصّصى خويش قرار مى گـيـرد، در چنين مواردى وظيفه چيست ؟ آيا چنين پرسشهايى را بى پاسخ رها كند؟ آيا هر چه به ذهـنـش مـى رسـد ـ خـواه صـحـيـح باشد يا ناصحيح ـ بگويد؟ و شاگرد را به گونه اى قانع سازد؟ بهتر است پاسخ صحيح را از زبان امام صادق (ع ) بشنويم كه فرمود:

(اِذا سُئِلَ الرَّجُلُ مِنْكُمْ عَمّا لا يَعْلَمُ فَلْيَقُلْ لا اَدْرى ...)(214)

هـرگـاه مـردى از شما مورد پرسشى قرار گرفت كه پاسخش را نمى داند، بايد بگويد: نمى دانم .

بـرخـلاف تصور نادانان ، گفتن (نمى دانم ) هرگز موجب كسر شاءن و سرشكستگى گوينده نـيـسـت ، بـلكـه بـرعـكس ، شهامت ، صراحت و صداقت او را مى رساند. شهيد مطهرى (ره ) درباره مرحوم شيخ انصارى ـ يكى از علماى برجسته حوزه علميه شيعه ـ مى گويد:

(شـيـخ مردى است كه در علم و تقوا نابغه روزگار است . هنوز علما و فقها به فهم دقايق كلام ايـن مـرد افـتخار مى كنند. مى گويند وقتى كسى مى آمد و از او پرسشى مى كرد كه پاسخش را نـمـى دانـست يا در آن تاءمّل و [ترديد] داشت ، با صداى بلند مى گفت : نمى دانم ، نمى دانم . ايـنـطـور مـى گفت تا شاگردها [و ديگران ] ياد بگيرند و اگر چيزى را نمى دانند، از آن سخن نگويند و ننويسند و راحت بگويند: نمى دانم .)(215)

از سـوى ديـگـر، مـعـلم نـبايد درباره موضوعى كه دقيق نمى داند، اظهار نظر كند چون ممكن است شاگردان توضيح بيشترى از او طلب كنند و او از پاسخ درماند.

(جـوانـى خـردمـنـد از فـنـون فـضـائل حـظـّى وافـر داشـت و طـبـعـى نـافـر؛ چـنـدان كـه در مـحـافـل دانـشـمـندان نشستى ، زبان سخن ببستى . بارى ، پدرش گفت : اى پسر! تو نيز آنچه دانى بگوى . گفت : ترسم كه بپرسند از آنچه ندانم و شرمسارى برم .

نشنيدى كه صوفى اى مى كوفت

زير نعلين خويش ميخى چند

آستينش گرفت سرهنگى

كه بيا نعل بر ستورم بند!(216)

ه‌ ـ وظايف معلم و مربّى نسبت به همكاران

1 ـ تعاون

مـعـلم خـوب و شـايـسـتـه ـ در حـدّ توان ـ به كمك همكاران خويش مى شتابد و در زمينه هاى مادّى و مـعـنوى ياورشان مى شود، خود را در غم و شادى آنان شريك مى داند و آنچه از دستش برمى آيد نـسـبـت بـه بـهـبـود وضع تعليم و تربيت انجام مى دهد و اين همدلى و همكارى را از نمونه هاى بارز (تعاون بر نيكى و تقوا) مى داند كه خواسته قرآن است .