سكر حاصل نمى‌شود قى كند و آن روز را امساك نموده و قضاى آن را نيز به جا آورد.

س 21

- اگر انسان مكرها و اجبارا در جايى مشغول كار باشد كه تصادفا در آنجا با گرد و خاك روبرو است و به هيچ وجه نتواند خود را از آنجا دور و حفظ كند روزه او صحيح است و يا قضا و كفّاره دارد؟.

ج‌

- اگر اجبارى باشد رافع تكليف است و نيز اگر اجبارا نگذاشتند كه مثلا جلو دهان و بينى خود را بگيرد، و غبار غليظ وارد حلق شد، روزه او صحيح است و امّا اگر خود او مسامحه در حفظ از غبار نموده روزه او باطل و قضا و كفّاره دارد.

ابطال روزه با حرام‌

س 22

- اگر كسى بداند كه استمناء، روزه را باطل مى‌كند و عمدا اين عمل را انجام دهد كفّاره جمع بر او لازم مى‌شود يا نه؟.

ج‌

- بلى كفّاره جمع بر او واجب مى‌شود.

س 23

- شخصى در ماه مبارك رمضان بعد از خوردن سحرى، خوابيده و محتلم شده بعد كه بيدار شده- چون مسأله را نمى‌دانسته- استمناء كرده اكنون حكم او را بيان فرمائيد؟.

ج‌

- اگر قبل از فجر، استمناء كرده و قبل از فجر نيز غسل كرده، روزه او صحيح است و قضا و كفّاره ندارد و اگر قبل از فجر، غسل نكرده و عمدا در حال جنابت صبح نموده روزه‌اش باطل و قضا و كفّاره دارد و اگر بعد از فجر، استمناء كرده قضا و نيز كفّاره جمع- آزاد كردن بنده و شصت مسكين را طعام دادن و شصت روز روزه گرفتن- بر او واجب است بلى بنده آزاد كردن، چون ممكن نيست ساقط مى‌شود.

س 24

- شخصى بعد از خوردن سحرى، خوابيده و استمناء كرده ليكن- با علم بوقوع اين عمل بعد از فجر- نمى‌داند كه در خواب، اين كار را كرده و يا در بيدارى، اكنون وظيفه او چيست؟.

ج‌

- در فرض سؤال، كفّاره و قضاء لازم نيست.

س 25

- اگر فردى افطار بحرام نمايد و كفّاره جمع را هم بدهد (مثلا در