نام کتاب : مقدمهاى بر فقه شيعه نویسنده : مدرسی، سيد حسين جلد : 1 صفحه : 45
3 - متكلمان: مكتب أهل الحديث كه چنان كه ديديم در أوائل دوره غيبت صغرى تا نيمه دوم قرن چهارم بر محيط علمي و مراكز فرهنگى شيعه كاملا چيره شده وحكمروايى بلا منازع داشت، در دهه هاى أخير قرن مزبور با پيدايش قشرى جديد از متكلمان زبر دست و نيرومند زير فشار قرار گرفت و تحت تأثير انتقادات شديد و كوبنده آنان روز به روز تضعيف شد تا جايى كه تقريبا به صورت كامل از ميان رفت. شخصيت برجسته اى كه توانست اين موفقيت را براي گرايش كلامي و عقلي شيعي به دست آورد متكلم و حقوقدان برجسته شيخ مفيد، أبو عبد الله محمد بن محمد بن نعمان بغدادي، ابن المعلم (م 413) بود [182]. أو بر أحمد بن محمد بن جنيد إسكافي، محمد بن علي بن بابويه قمى - صدوق، جعفر بن محمد بن قولويه، أحمد بن محمد بن علي بن داود قمى وابوالحسين علي بن وصيف الناشى شاگردى كرده [183] و بنابراين با هر سه مكتب فقهى رايج در قرن چهارم آشنايى درست يافته بود. أو براي گشودن راه استدلال و تعقل در كلام و فقه شيعي چاره اى جز انتقاد سخت و خشن از روش قشرى ومتحجر أهل الحديث در برابر خود نديد و از اين رو كوشيد تا با ضربات كوبنده اى تسلط و حاكميت قشريگرى را بر محيط علمي و جامعه مذهبي شيعه درهم بشكند، و سرانجام نيز در كار خود به طور كامل توفيق يافت. گويا يك عامل اساسى در موفقيت أو آن بود كه محدثان قم - كه سردمدار و پرچمدار مكتب أهل الحديث بودند - در مورد امامان نظرات خاصي داشتند و نسبت دادن هرگونه امر غير طبيعي وفوق العادة را بدانان غلو و انحراف مذهبي تلقى مى نمودند [184] تا آنجا كه معتقد بودند اگر كسى پيامبر را مصون از فراموشى يا اشتباه بداند غالى و منحرف است [185]. مسأله اى كه با نام سهو النبي در اصطلاح كلامي شيعه شناخته مى شود و بيشتر محدثان و اخباريان متأخر شيعي و برخى از مجتهدان نيز در اين مسأله همانند محدثان صدر أول مى انديشيده اند [186]. روشن است كه اين گونه نظرات براي شيعيان عادى كه معمولا مقام الهى پيشوايان خود را بسى فراتر ووالا تر از اين حد مى شناختند چندان دوست داشتنى نبود، و مفيد به خصوص از اين گونه
[182] امين استرابادى: 30. [183] اقبال سيد بن طاووس: 5 به نقل از لمح البرهان خود مفيد / فهرست شيخ: 89 - 90 و 134 و 136 و 157. [184] ببينيد تنقيح المقال مامقانى، مقدمه: 212، 5: 84 و 240. [185] صدوق، من لا يحضره الفقيه 1: 234 - 235 / روضة المتقين 2: 451 - 452 كه آن را به كلينى هم نسبت داده است. [186] أنوار نعمانيه 3: 131، 4: 35 - 40. در مجتهدان متقدم، طبرسى نگارنده مجمع البيان هوادار اين نظر است. ببينيد مجمع البيان: 181 (نيز ببينيد 4: 317)، نيز أبو علي: 45. در متأخران، مجلسي أول در اين مسأله مردد است (روضة المتقين 2: 453).
نام کتاب : مقدمهاى بر فقه شيعه نویسنده : مدرسی، سيد حسين جلد : 1 صفحه : 45