د) دين به معناى شريعت و قانون: (لَكُمْ دِينُكُمْ وَ لِيَ دِينِ)[12]

هـ) دين به معناى ملت: (قُلْ إِنَّنِي هَدانِي رَبِّي إِلى صِراط مُسْتَقِيم دِيناً قِيَماً مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ)[13]

و) دين به معناى تسليم: (إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللّهِ الْإِسْلامُ...)[14]

علامه ى طباطبايى، اسلام در اين آيه ى شريفه را به تسليم در برابر معارف و احكامى كه از مقام ربوبيت صادر گرديده و به وسيله ى رسولان بيان مى شود تفسير مى كند; و اختلاف شرايع را به كمال و نقص ارجاع مى دهد.[15]

اميرالمؤمنين على(عليه السلام) نيز در حديثى مى فرمايد: « الاسلامُ هُو التَّسليم ».[16]

ز) دين به معناى اعتقادات: (لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ...)[17]

مرحوم طباطبايى در تفسير اين آيه ى شريفه مى فرمايد:

« دين يك سلسله معارف علمى است كه اعمالى را به دنبال دارد; پس مى توان گفت: دين، اعتقادات است و اعتقاد و ايمان از امور قلبى است كه اكراه و اجبار، بر آن ها حكومت نمى كند. اكراه در اعمال ظاهرى و افعال و حركات بدنى و مادى اثر دارد ».[18]

2.دين در روايات

پيشوايان دين اسلام، دين را به اركان و ويژگى هايش از جمله ايمان، تعيّن، قلبى بودن، معرفت داشتن، دوستى ورزيدن، اخلاق حَسَن، نور، عزّت، طلب علم، مايه ى حيات و مانند اين ها تفسير نموده اند. به پاره اى از روايات توجه فرماييد:

قال على(عليه السلام): ـ غاية الدّين الايمان;[19]

ـ انّ الدّين كشجرة اصلها اليقين باللّه;[20]

ـ انّ افضل الدّين الحّب فى اللّه و البُغضُ فى اللّهِ;[21]

ـ أَوَّلُ الدِّينِ مَعْرِفَتُهُ وَ كَمَالُ مَعْرِفَتِهِ التَّصْدِيقُ بِهِ وَ كَمَالُ التَّصْدِيقِ بِهِ تَوْحِيدُهُ;[22]

ـ اعلموا انّ كمال الدّين طلب العلم و العمل به;[23]

ـ الدّين والآداب نتيجة العقل;[24]

ـ الدّين لايصلحه الاّ العقل;[25]

ـ اصل الدّين اداء الامانة والوفاء بالعهود;[26]

ـ غاية الدّين الامر بالمعروف و النّهى عن المنكر و اقامة الحدود;[27]

ـ لاحياة الاّبالدّين;[28]

ـ الدّين نور;[29]

ـ الدّين عزّ;[30]

قال الرسول(صلى الله عليه وآله وسلم): ـ الخُلق الحسن نصف الدين;[31]

قال الباقر(عليه السلام): ـ الدّين هو الحبّ و الحبّ هو الدّين;[32]

و عن الصادق(عليه السلام): هل الدّين الاّ الحبّ.[33]

تعاريف اصطلاحى دين

در تعريف اصطلاحى دين، به طور عمده، دو گروه از متفكّران به بحث و بررسى دين پرداخته اند:

نخست

متكلّمان بدين لحاظ كه دين و مسائل آن، موضوع پژوهش آن ها است; از اين رو به تبيين « دين بماهو دين » و غايت و هدف دين و دين دارى پرداخته اند.

دوم

علماى علوم انسانى به ويژه روان شناسان، جامعه شناسان و مردم شناسان، بدين جهت كه دين در رفتارهاى فردى و سازمان ها و نهادهاى اجتماعى تأثير گذاشته است. اين گروه بيش تر به تعريف هاى كاركرد گرايانه اشتغال ورزيده و به تبيين كاركردهاى مثبت و منفى دين ـ به زعم خودشان ـ پرداخته اند.