حال اگر انسانى اين احساس درونى را به حقّ تعالى پيدا كند، با مناجات و دعا و راز و نياز، به او تقرب مى جويد و از آفات احساس تنهايى نجات مى يابد. تحمّل شدايد، مشكلات و رنج ها بر او آسان مى گردد; احكام ارزشى براى او معنا پيدا مى كند و زندگى معنادار مى شود; اضطراب و دلهره رفع مى گردد و اميد جانشين آن مى شود; و هم چنين عاطفه و عشق و محبّت به ديگران براى استمرار در مسير عشق و محبّت به خدا قرار مى گيرد.

بنا بر اين، روشن شد كه اعتقاد به خدا و دين دارى، با پاسخ دادن به احساس تنهايى انسان، كاركرد مهم خود را نشان مى دهد و يكى از نيازهاى مشترك انسان ها را مرتفع مى سازد.

2.كاهش دادن ترس از مرگ

ترس از مرگ، حالتى روانى است كه بسيارى از انسان ها را دچار حيرت و گاه بحران مى نمايد. دين و باورهاى دين، به ويژه اعتقاد به خدا و حيات اخروى، ترس از مرگ را مى كاهد. اين كاهش توسط دين از چند راه تأمين مى گردد:

الف. تفسير مرگ به انتقال از عالمى به عالم ديگر و ابطال اعتقاد به نابودى و نيستى انسان.

ب. حيات اخروى، ضامن عدالت است و به عنوان سراى ديگر، فاقد هر گونه ظلم و ستم و بى عدالتى و جبران كننده ى ظلم هاى دنيوى است; اين معرفت، با تكوينى دانستن اعمال دنيوى و نتايج اخروى، تبيين بيش تر و بهترى پيدا مى كند و تواناتر از قايلان به قراردادى و اعتبارى خواندن رابطه ى دنيا و آخرت، حيات اخروى را تفسير مى كند.

ج. دين به عنوان ابزار مهمّى براى اتصال انسان به بى نهايت و رساندن او به مقام فنا و توحيد وجودى و شهودى، دغدغه هاى كوچك ترى چون مرگ را كاهش مى دهد و انسان وارسته و عارف سالك را ـ كه خواهان مقام محبّت و عشق است ـ نسبت به مرگ بى توجه مى سازد; زيرا عارفان الهى مى يابند كه :

اولا

موجود كامل مطلق وجود دارد;

ثانياً

راهى براى اتصال و تقرب به آن قابل دسترسى است;

ثالثاً

مسير رسيدن به كمالات مطلق از جمله علم مطلق، قدرت مطلق و بى نهايت است;

رابعاً

شرط لازم تقرب به خدا، اطاعت از اوامر و نواهى الهى است;

خامساً

تصوير دين از رابطه ى انسان و خدا، هم به صورت رابطه ى عبد و مولا است و هم به شكل عاشق و معشوق و محب و محبوب; يعنى عارف سالك مى يابد كه رابطه ى عاشقانه با رابطه ى خائفانه اجتماع پذيرند. خلاصه ى سخن آن كه دين، آرمان ها و ارزش ها و معرفت هايى را به متدينان القا مى كند كه مرگ را ناچيز مى پندارند.

د. دستورات دينى و انجام فرايض و مناسك دينى، از نظر روان شناختى نوعى رضايت به انسان عطا مى كند و هر اندازه كه احساس گناه كارى كم تر گردد، احساس ترس از مرگ نيز كاهش مى يابد.

هـ. آموزه هاى دينى، دنيا را مقدمه ى آخرت و مدرسه ى انسان معرفى مى كنند و انديشه ى نفى قيامت را با بيهوده دانستن آفرينش مترادف مى شمارد.

(أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ);[11]

آيا پنداشته ايد كه ما شما را بيهوده آفريده ايم و بازگشت شما به سوى ما نيست؟

3.كاهش رنج و تعب

در اين زمينه، سه پرسش اساسى وجود دارد:

نخست اين كه چرا انسان ها رنج مى برند و چرا بدون رنج نمى توان زندگى كرد؟

دوم اين كه چرا همه ى انسان ها به يك سان رنج نمى برند؟

و سوم اين كه چرا رنج ها بى پاداش مى مانند؟

اديان با اين كه منكر رنج زندگى نيستند; ولى با پاسخ دادن به پرسش هاى سه گانه، روان آدمى را براى تحمّل رنج ها آماده تر مى سازند. تعاليم انبيا نسبت به پرسش نخست كه چرا آدميان رنج مى برند، اين گونه پاسخ مى دهند كه:

اولا

بسيارى از رنج هاى زاييده ى دست بشر است; يعنى رنج هايى وجود دارد كه قابل اجتناب اند، ولى انسان با اختيار خود مقدمات آن ها را از جمله شتاب زدگى، بى توجهى به مصالح اجتماعى و... فراهم مى آورد;