در زبان عربى نيز" يخلد فى السجن" كه از ماده خلود است در اين گونه موارد به كار مى‌رود.

2- بعضى ديگر مى‌گويند: اينگونه گردنكشان طاغى و ياغى كه گناه سراسر وجود آنها را فرا گرفته است وجودشان به رنگ كفر و گناه در آمده اگر چه هميشه در دوزخ خواهند بود، ولى دوزخ هميشه به يك حال باقى نمى‌ماند، روزى فرا ميرسد كه آتش آن، مانند هر آتش ديگر، بالآخره خاموش مى‌گردد! و آرامش خاصى دوزخيان را فرا مى‌گيرد!.

3- بعضى ديگر احتمال داده‌اند كه با گذشت زمان و پس از كشيدن مجازاتهاى فراوان، سرانجام يك نوع سازش با محيط در دوزخيان به وجود مى‌آيد و آنها به رنگ محيط خود در مى‌آيند يعنى كم كم به آن خو مى‌گيرند و عادت مى‌كنند! و در اين حال هيچگونه احساس ناراحتى و عذاب ندارند!.

البته همان گونه كه گفتيم همه اين توجيهات به خاطر عجز و ناتوانى در برابر حل مشكل خلود و جاودانى بودن عذاب است و گر نه ظهور آيات خلود در جاودانى بودن عذاب يك دسته خاص قابل انكار نيست.

حل نهايى ايراد.

براى حل اين مشكل بايد به بحثهاى سابق باز گرديم و اشتباهى را كه در مقايسه مجازاتهاى رستاخيز با مجازاتهاى ديگر روى مى‌دهد اصلاح كنيم، تا معلوم شود كه مساله خلود هرگز با اصل عدالت پروردگار مخالف نيست.

براى توضيح اين بحث بايد به سه اصل توجه كرد:

1- مجازات ابدى و جاويدان، همانطور كه قبلا هم اشاره شد، منحصر به كسانى است كه تمام روزنه‌هاى نجات را به روى خود بسته‌اند و عالما عامدا غرق در فساد و تباهى و كفر و نفاق گشته‌اند، سايه شوم گناه تمام قلب و جان آنها را پوشانيده، و در حقيقت به رنگ گناه و كفر در آمده‌اند همانگونه كه در سوره‌