جامعترين آيه اخلاقى‌

از امام صادق ع چنين نقل شده كه در قرآن مجيد، آيه‌اى جامعتر در مسائل اخلاقى از آيه فوق (آيه نخست) نيست‌ [1] بعضى از دانشمندان در تفسير اين حديث، چنين گفته‌اند، كه اصول فضائل اخلاقى بر طبق اصول قواى انسانى كه" عقل" و" غضب" و" شهوت" است در سه قسمت خلاصه مى‌شود.

فضائل عقلى كه نامش" حكمت" است، و در جمله و أمر بالعرف (به نيكيها و شايستگيها دستور ده) خلاصه شده.

و فضائل نفسى در برابر طغيان و شهوت كه نامش" عفت" است و در خذ العفو خلاصه گرديده.

و تسلط بر نفس در برابر قوه غضبيه كه نامش" شجاعت" است، در أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِينَ‌ منعكس گرديده است.

حديث فوق را خواه به صورتى كه مفسران گفته‌اند و در بالا اشاره شد تفسير كنيم، و خواه به صورت شرائط رهبر كه ما عنوان كرديم، تفسير شود، اين واقعيت را بيان مى‌كند كه جمله‌هاى كوتاه و فشرده آيه فوق متضمن يك برنامه جامع و وسيع و كلى در زمينه‌هاى اخلاقى و اجتماعى است، بطورى كه مى‌توان همه برنامه‌هاى مثبت و سازنده و فضائل انسانى را در آن پيدا كرد، و به گفته بعضى از مفسران، اعجاز قرآن در شكل" فشرده گويى" آميخته با وسعت و عمق معنى، در آيه فوق كاملا منعكس است.

توجه به اين نكته نيز لازم است كه مخاطب در آيه گرچه شخص پيامبر ص است ولى همه امت و تمامى رهبران و مبلغان را شامل مى‌شود.

و نيز توجه به اين نكته لازم است كه در آيات فوق، هيچ مطلبى كه مخالف‌

[1] مجمع البيان ذيل آيه.