پشت كردن به دشمن را در سر نمى‌پروراند، از هيچكس و هيچ چيز نمى‌هراسد، ترس و وحشت و اضطراب و ترديد در وجودش راه ندارد، ارتشى كه از چنين سربازانى تشكيل شود ارتشى خواهد بود شكست‌ناپذير! چنين روحيه‌اى را تنها از طريق تعليمات اسلامى مى‌توان بارور ساخت و امروز نيز اگر با تعليم و تربيت صحيح، اين منطق بار ديگر در روح مسلمانان جلوه‌گر شود، عقب‌ماندگيها و شكستها را جبران خواهند كرد.

آنها كه در باره علل پيشرفت مسلمانان نخستين، و علل عقب‌ماندگى امروز، مطالعه و بررسى مى‌كنند، و گاهى اين موضوع را معمايى لا ينحل مى‌پندارند خوب است بيايند و كمى در آيه فوق بينديشند تا پاسخ اين سؤال را بروشنى در آن بيابند.

قابل توجه اينكه در آيه فوق به هنگامى كه سخن از دو شكست منافقان مى‌گويد آن را شرح مى‌دهد و يك يك بيان مى‌كند، ولى هنگامى كه سخن از دو پيروزى مؤمنان مى‌گويد، سر بسته گذاشته از آن مى‌گذرد، گويى آن چنان روشن و واضح و آشكار است كه اصلا نيازى به شرح و بيان ندارد. و اين يك نكته زيبا و لطيف بلاغت است كه در آيه فوق به كار رفته.

بار ديگر تاكيد مى‌كنيم كه نبايد اين آيات را به شكل طرح يك مساله تاريخى مربوط به گذشته مورد مطالعه قرار دهيم، بلكه بايد بدانيم درسى است راى امروز و ديروز و فرداى ما و همه انسانها! هيچ جامعه‌اى معمولا از يك گروه منافق، اندك يا بسيار، خالى نيست و صفات آنها تقريبا يكسان و يك نواخت است.

آنها افرادى هستند نادان و در عين حال خود خواه و متكبر كه براى خويش‌