وَلِيجَةً) [1]" وليجة" از ماده" ولوج" به معنى" دخول" است، و به كسى گفته مى‌شود كه محرم اسرار و گرداننده كارهاى انسان مى‌باشد، و معنى آن تقريبا با معنى" بطانة" يكسان است.

در حقيقت جمله فوق دو مطلب را به مسلمانان گوشزد مى‌كند، و آن اينكه تنها با اظهار ايمان كارها سامان نمى‌يابد، و شخصيت اشخاص روشن نمى‌شود، بلكه با دو وسيله آزمايش، مردم آزمون مى‌شوند:

نخست جهاد در راه خدا، و براى محو آثار شرك و بت پرستى و دوم ترك هر گونه رابطه و همكارى با منافقان و دشمنان، كه اولى دشمنان خارجى را بيرون مى‌راند و دومى دشمنان داخلى را.

جمله" لَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ‌" (در حالى كه خدا هنوز ندانسته) كه نظير آن در ساير آيات قرآن نيز ديده مى‌شود، در واقع به معنى" هنوز تحقق نيافته" است (به تعبير ديگر نفى" علم" به معنى نفى" معلوم" است و اين گونه تعبير معمولا در موارد تاكيد به كار مى‌رود) و گرنه خداوند طبق دلايل عقلى و صريح آيات فراوانى از قرآن از همه چيز آگاه بوده و خواهد بود.

اين آيه در حقيقت شبيه نخستين آيه سوره عنكبوت است، آنجا كه مى‌گويد:

" أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ‌" (آيا مردم گمان مى‌كنند كه آنها را به حال خود رها مى‌سازند و آزمايش نمى‌شوند؟).

و همانگونه كه در تفسير سوره آل عمران گفتيم آزمايش‌هاى الهى براى كشف امر مجهولى نيست، بلكه به معنى پرورش و به منظور شكوفان كردن‌

[1]-" ام" حرف عطف است كه با آن جمله استفهامى را بر جمله استفهامى ديگر عطف مى‌كنند، و به اين ترتيب معنى استفهام را مى‌دهد، منتهى هميشه به دنبال استفهام ديگرى قرار گرفته، و در آيه فوق عطف بر جمله" أَ لا تُقاتِلُونَ‌ ..." است كه در آيه 13 گذشت.