در اينجا به دو نكته بايد توجه كرد.

1- آيا الغاى يك جانبه پيمان صحيح است؟

مى‌دانيم در اسلام مخصوصا اهميت فوق العاده‌اى به مساله وفاى به عهد و پايبند بودن به پيمانها- حتى در برابر كافران و دشمنان- داده شده است، با اين حال اين سؤال پيش مى‌آيد كه چگونه قرآن دستور مى‌دهد پيمان مشركان يك جانبه لغو گردد؟

پاسخ اين سؤال با توجه به امور زير روشن مى‌شود.

اولا بطورى كه در آيه 7 و 8 همين سوره (چند آيه بعد) تصريح شده، اين لغو پيمان بدون مقدمه نبوده است، بلكه از آنها قرائن و نشانه‌هايى بر نقض پيمان آشكار شده بود، و آنها آماده بودند در صورت توانايى بدون كمترين اعتنا به پيمانهايى كه با مسلمانها دارند، ضربه كارى را بر آنها وارد سازند.

اين كاملا منطقى است كه اگر انسان ببيند، دشمن خود را آماده براى شكستن پيمان مى‌كند و علائم و قرائن آن در اعمال او به قدر كافى به چشم مى‌خورد، پيش از آنكه غافلگير شود اعلام لغو پيمان كرده و در برابر او به پا خيزد.

ثانيا در پيمانهايى كه به خاطر شرايط خاص بر قوم و ملتى تحميل مى‌شود، و آنها خود را ناگزير از پذيرش آن مى‌بينند، چه مانعى دارد كه پس از قدرت و توانايى اين گونه پيمانها را به طور يك جانبه لغو كنند.

آئين بت پرستى نه يك مذهب بود و نه يك مكتب عاقلانه، بلكه يك روش خرافى و موهوم و خطرناك بود، كه مى‌بايست سرانجام از جامعه انسانى برچيده شود، و اگر قدرت و قوت بت پرستان در جزيره عرب به قدرى در آغاز كار زياد بود، كه پيغمبر ص مجبور شد تن به صلح و پيمان با آنها در دهد، دليل اين نخواهد بود كه به هنگام كسب نيرو و قدرت به چنين پيمان تحميلى كه بر خلاف منطق و عقل و درايت است، وفادار بماند، اين درست به آن مى‌ماند كه يك مصلح‌