و مى‌گويد" هم اكنون خداوند به شما تخفيف داد و دانست در ميان شما افرادى ضعيف و سست هستند" (الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً).

سپس مى‌گويد:" در اين حال اگر از شما صد نفر سرباز با استقامت باشند، بر دويست نفر غلبه مى‌كنند و اگر هزار نفر باشند بر دو هزار نفر به فرمان خدا پيروز مى‌شوند" (فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ‌).

ولى در هر حال فراموش نكنيد كه" خداوند با صابران است" (وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ‌).

در اينجا به چند نكته بايد توجه كرد

1- آيا آيه نخست منسوخ شده؟

همانطور كه مشاهده كرديم آيه نخست، به مسلمانان دستور مى‌دهد كه حتى اگر لشگر دشمن ده برابر آنها باشد از مقابله با آنها سرباز نزنند، در حالى كه در آيه دوم نسبت را به دو برابر تنزل داده است.

اين اختلاف ظاهرى سبب شده كه بعضى حكم آيه اول را بوسيله آيه دوم منسوخ بدانند، و يا آيه اول را بر يك حكم مستحبّ و آيه دوم را بر يك حكم واجب حمل كنند، يعنى اگر تعداد دشمنان حد اكثر دو برابر تعداد مسلمانان باشد وظيفه دارند از ميدان جهاد عقب‌نشينى نكنند، اما اگر بيش از دو برابر باشد تا ده برابر مى‌توانند از جهاد خود دارى كنند، اما بهتر آن است كه باز هم دست از جهاد بر ندارند.

ولى جمعى از مفسران را عقيده بر اين است كه اختلاف ظاهرى كه بين دو آيه ديده مى‌شود نه دليل بر نسخ است و نه دليل بر استحباب، بلكه هر يك از اين دو حكم مورد معينى دارد: به هنگامى كه مسلمانان گرفتار ضعف و سستى شوند و در ميان آنها افراد تازه كار و ناآزموده و ساخته نشده بوده باشند مقياس سنجش همان‌