خواهيم كرد.

گرچه بعضى از مفسران، اصرار دارند كه جمله" فبما اغويتنى" را طورى تفسير كنند كه مفهوم آن جبر نباشد، ولى ظاهرا هيچ موجبى براى اين اصرار نيست، زيرا ظاهر جمله معنى جبر را مى‌رساند و از شيطان هم، هيچ بعيد به نظر نمى‌رسد كه چنين سخنى را بگويد.

گواه بر اين سخن، حديثى است كه از امير مؤمنان على ع نقل شده كه" به هنگام مراجعت از صفين، پير مردى از" قضا و قدر" سؤال كرد و حضرت در پاسخ فرمود: آنچه انجام داديم همه قضا و قدر الهى بوده، پير مرد چنين پنداشت كه منظور همان مساله جبر است، حضرت با شدت تمام، او را از اين پندار باطل باز داشت و ضمن سخنان مفصلى به او فرمود: تلك مقالة اخوان عبدة الاوثان و خصماء الرحمن و حزب الشيطان:" اين گفتار بت‌پرستان و دشمنان خدا و حزب شيطان است" [1] سپس قضا و قدر را به معنى قضا و قدر تشريعى يعنى فرمانها و تكاليف پروردگار تفسير فرمود". و از اينجا روشن مى‌شود نخستين كسى كه دم از مكتب جبر زد شيطان بود.

ممكن است تعبير بالا، كنايه از اين باشد كه شيطان، انسان را" محاصره" مى‌كند و سعى دارد به هر وسيله‌اى كه ممكن است براى وسوسه و گمراهى او

[1] اصول كافى جلد 1 باب جبر و قدر صفحه 120.