و خونخوار و فاسد و مفسد بودند به صورت جمعيتى متشكل و متحد و دانا با امكانات مادى و معنوى فراوان در آمدند.

سپس پيمانى را كه با خدا بسته‌اند، يادآور شده ميگويد:" پيمانى را كه بطور محكم خدا با شما بست فراموش نكنيد، آن زمان كه گفتيد شنيديم و اطاعت كرديم".

(وَ مِيثاقَهُ الَّذِي واثَقَكُمْ بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنا وَ أَطَعْنا).

در اينكه منظور از اين پيمان كدام پيمان است، دو احتمال وجود دارد، نخست پيمانى كه مسلمانان در آغاز اسلام در" حديبيه" و يا" حجة الوداع" و يا" عقبه" و يا همه مسلمانان به مجرد قبول اسلام بطور ضمنى با خدا بسته‌اند و ديگر پيمانى كه به حكم فطرت و آفرينش، هر كسى با خداى خود بسته است و همان است كه گاهى از آن بنام" عالم ذر" تعبير مى‌شود.

توضيح اينكه: خداوند به هنگام آفرينش انسان، استعدادهاى قابل ملاحظه‌اى به او دارد و مواهب بى‌شمارى در اختيار او گذاشت، از جمله استعداد مطالعه اسرار آفرينش و شناخت پروردگار بوسيله آنها و همچنين عقل و هوش و ادراكى كه بوسيله آن پيامبرانش را بشناسد و دستورهاى آنها را بكار بندد- خداوند با دادن اين استعدادها" عملا" از آنها پيمان گرفته كه اين استعدادها را عاطل و باطل نگذارند و از آن در مسير صحيح بهره گيرند و افراد انسان نيز" به زبان حال و استعداد" فرياد بر آورده‌اند كه‌ سَمِعْنا وَ أَطَعْنا:" شنيديم و به كار بستيم".

اين پيمان وسيعترين و محكمترين و عمومى‌ترين پيمانى است كه خداوند از بندگان خود گرفته است و همان است كه على ع در خطبه اول نهج البلاغه به آن اشاره كرده مى‌فرمايد:

ليستادوهم ميثاق فطرته‌

:" پيامبران براى اين برانگيخته شدند كه مردم را دعوت به وفا كردن به پيمان فطرت كنند".

بديهى است اين پيمان وسيع، همه مسائل دينى را نيز در بر مى‌گيرد [1]

[1] شرح بيشتر در باره اين موضوع و اينكه چرا آن را" عالم ذر" مى‌گويند بخواست خدا در تفسير آيه 172 سوره اعراف خواهد آمد.