است و همانطور كه بارها گفته‌ايم اين گونه تفسيرها بيان مصداق روشن و عالى آيات است و معنى انحصار را نمى‌رساند.

3-" شهداء" و كشته‌شدگان در راه هدف و عقيده پاك الهى، و يا افراد برجسته اى كه روز قيامت شاهد و گواه اعمال انسانها هستند (وَ الشُّهَداءِ) [1] 4-" صالحان" و افراد شايسته و برجسته‌اى كه با انجام كارهاى مثبت و سازنده و مفيد و پيروى از اوامر انبياء به مقامات برجسته‌اى نائل شده‌اند (وَ الصَّالِحِينَ‌).

و به همين جهت در روايات ما" صالحين" تفسير به ياران برگزيده ائمه شده است، و اين نيز همانند آنچه در باره" صديقين" گذشت از قبيل بيان فرد شاخص است.

نكته‌اى كه در اينجا يادآورى آن لازم است اين است كه ذكر اين مراحل چهارگانه ممكن است اشاره به اين معنى باشد كه براى ساختن يك جامعه انسانى سالم و شايسته نخست بايد رهبران بحق و انبياء وارد ميدان شوند، و به دنبال آنها مبلغان صديق كه قول و عمل آنها با يكديگر هماهنگ است و اهداف آنها را در همه جا پخش كنند، و به دنبال اين دوران سازندگى فكرى، جمعى در برابر عناصر آلوده و آنهايى كه موانع راه حقند وارد شوند و قربانى دهند و شهيد گردند و محصول اين كوششها و تلاشها به وجود آمدن" صالحان" و" اجتماعى پاك و شايسته" است، و روشن است كه صالحان نيز براى روشن نگاه داشتن مشعل حق نسبت به نسل‌هاى آينده همين وظائف سه‌گانه را انجام خواهند داد، رهبرى مى‌كنند، تبليغ مى‌نمايند، و قربانى مى‌دهند.

ضمنا از آيات فوق اين حقيقت به روشنى استفاده مى‌شود كه موضوع معاشران خوب و همنشين‌هاى با ارزش بقدرى اهميت دارد كه حتى در عالم آخرت براى‌

[1]-" شهيد" در اصل به معنى گواه است منتها گاهى انسان بوسيله سخن گواهى بر حق مى‌دهد و گاهى بوسيله عمل و كشته شدن در راه اهداف پاك گواهى مى‌دهد