گردد، او مانند يك بچه گوسفند نيست كه صبح همراه گله به چراگاه رود و غروب برگردد، بلكه بايد علاوه بر مراقبتهاى جسمى از نظر تمايلات روانى نيز اشباع شود و گرنه كودكى سنگدل، شكست‌خورده، فاقد شخصيت و خطرناك به عمل خواهد آمد.

توضيح لازم‌

يكى از ياران امام صادق ع نقل مى‌كند كه روزى امام ششم ع فرمود هر كس ظلمى به كسى كند خداوند فردى را مسلط مى‌كند كه نسبت به او و بر- فرزندان او همان ظلم و ستم را انجام دهد، من در دل با خود گفتم عجبا پدر ظالم است، ولى فرزند بايد نتيجه ظلم او را ببيند؟! قبل از اينكه من سخن خود را بيان كنم امام فرمودند: قرآن ميگويد" وَ لْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَيْهِمْ‌" [1] همان سؤال كه براى راوى حديث پيدا شده، براى بسيارى پيدا ميشود كه چگونه خداوند مجازات عمل كسى را بر ديگرى روا مى‌دارد، و اصولا كودكان شخص ستمگر چه گناهى كرده‌اند كه گرفتار ستم شوند؟! پاسخ اين سؤال را توضيحى كه در بالا بيان كرديم ميتوان دريافت، و آن اينكه كارهايى كه افراد در اجتماع مرتكب مى‌شوند تدريجا شكل يك سنت به- خود ميگيرد، و به نسلهاى آينده منتقل ميشود، بنا بر اين آنها كه اساس ظلم و ستم بر ايتام را در اجتماع مى‌گذارند بالآخره، روزى اين بدعت غلط، دامان فرزندان خود آنها را خواهد گرفت، و در حقيقت اين موضوع يكى از آثار وضعى و تكوينى اعمال آنها است و اگر به خداوند نسبت داده ميشود بخاطر آن است كه تمام آثار تكوينى و خواص علت و معلول به او منسوب است، و به هيچ وجه ظلم و ستمى‌

[1]- تفسير برهان جلد اول صفحه 346