منظور" دين اسلام" است بعيد به نظر مى‌رسد چرا كه محور سخن در اين آيات معاد است.

منظور از" حافظين" در اينجا فرشتگانى هستند كه مامور حفظ و نگهدارى اعمال انسانها اعم از نيك و بد هستند كه در آيه 17 سوره ق از آنها تعبير به" رقيب و عتيد" شده است: ما يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ:" انسان هيچ سخنى را تلفظ نمى‌كند مگر اينكه نزد آن فرشته‌اى است مراقب و آماده براى انجام ماموريت، و در همان سوره ق در آيه قبل مى‌فرمايد: إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيانِ عَنِ الْيَمِينِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِيدٌ:" به خاطر بياوريد هنگامى را كه دو فرشته راست و چپ كه ملازم شما هستند اعمال شما را تلقى و ثبت مى‌كنند.

[1] بعضى از مفسران مانند مؤلف" روح البيان" و" روح المعانى" گفته‌اند كه" واو" در اينجا حاليه است، ولى احتمال استينافيه مناسبتر است.