آفريده، و نيروهاى لازم را به او بخشيده اين همان هدايت" تكوينى" است.

سپس در اعماق فطرتش عشق به پيمودن اين راه را قرار داده، و از طريق الهامات فطرى مسير را به او نشان داده، و از اين نظر هدايت" فطرى" نموده و از سوى ديگر، رهبران آسمانى و انبياى بزرگ را به تعليمات و قوانين روشن براى" ارائه طريق" مبعوث كرده، و به وسيله آنها هدايت" تشريعى" فرموده است، و البته تمام اين شعب سه گانه هدايت، جنبه عمومى دارد، و همه انسانها را شامل مى‌شود.

رويهمرفته اين آيه به سه مساله مهم و سرنوشت‌ساز در زندگى انسان اشاره مى‌كند:

مساله" تكليف"، مساله" هدايت" و مساله" آزادى اراده و اختيار" كه لازم و ملزوم يكديگر و مكمل يكديگرند.

در ضمن جمله" إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً" خط بطلان بر مكتب جبر مى‌كشد.

تعبير به" شاكرا" و" كفورا" مناسبترين تعبيرى است كه در اينجا امكان دارد، چرا كه در مقابل نعمت بزرگ هدايت الهى آنها كه پذيرا و تسليم شوند، و راه هدايت پيش گيرند، شكر اين نعمت را بجا آورده، و آنها كه مخالفت كنند كفران كرده‌اند.

و از آنجا كه از دست و زبان هيچكس بر نمى‌آيد، كه از عهده شكرش بدر آيد، در مورد" شكر" تعبير به اسم فاعل كرده، در حالى كه در مورد" كفران" تعبير به" كفور" (صيغه مبالغه) آمده، زيرا آنها كه اين نعمت بزرگ را ناديده بگيرند بالاترين كفران را كرده‌اند، چرا كه خداوند انواع وسائل هدايت را در اختيار آنها گذارده، و اين نهايت كفران است كه همه را ناديده بگيرد و راه خطا برود.