يك پيامبر معصوم، و از انبياى بزرگ و مجاهد بود، و همه افعالش سرمشق است، معنى ندارد كه اين مساله را استثنا كنيم.

كوتاه سخن اين كه ابراهيم و پيروانش قويا با بت‌پرستان مخالف بودند و بايد اين درس را از آنها سرمشق گرفت، و داستان آزر شرائط خاصى داشته كه اگر براى ما هم پيدا شود قابل تاسى است‌ [1] و از آنجا كه مبارزه با دشمنان خدا با اين صراحت و قاطعيت مخصوصا در زمانى كه آنها از قدرت ظاهرى برخوردارند جز با توكل بر ذات خدا ممكن نيست، در پايان آيه مى‌افزايد: آنها گفتند: پروردگارا! ما بر تو توكل كرديم و به سوى تو بازگشت نموديم و رجوع نهايى همه سرانجام به سوى تو است" (رَبَّنا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنا وَ إِلَيْكَ أَنَبْنا وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ).

در حقيقت آنها سه مطلب را در اين عبارت به پيشگاه الهى عرضه داشتند:

نخست توكل بر ذات او، و ديگر توبه و بازگشت به سوى او، و سپس توجه به اين حقيقت كه رجوع نهايى همه چيز به سوى او است كه علت و معلول يكديگرند، ايمان به معاد و بازگشت نهايى سبب توبه مى‌گردد و توبه روح توكل را در انسان زنده مى‌كند [2]

[1] از آنچه گفته شد روشن مى‌شود كه" استثناء" در اينجا متصل است، و" مستثنى منه" جمله محذوفى است كه صدر آيه بر آن دلالت دارد، و در تقدير چنين است: ان ابراهيم و قومه تبرءوا منهم و لم يكن لهم قول يدل على المحبة الا قول ابراهيم ...

ولى طبق تفسير دوم استثناء منقطع خواهد بود و اين خود اشكال ديگرى بر آن است.

[2] از آنچه گفتيم روشن شد كه اين جمله گفتار ابراهيم و ياران او است، هر چند بعضى از مفسران احتمال داده‌اند كه جمله مستقلى است به عنوان تعليم به مسلمانان كه در لابلاى اين آيات نازل شده، ولى اين احتمال بعيد به نظر مى‌رسد.