و الظاهر باحسانه، و توفيقه اذا اطعته، و الباطن بستره اذا عصيته:

" او آغازگرى است در نيكيها، و پايان‌گرى است به عفو و بخشش، هنگامى كه اطاعتش كنى با احسان و توفيقش بر تو ظاهر مى‌شود، و هنگامى كه معصيتش كنى با ستر و پوشش پنهان مى‌گردد".

كوتاه سخن اينكه او به همه چيز احاطه دارد و آغاز و انجام و ظاهر و باطن جهان هستى او است.

بعضى از مفسران" ظاهر" را در اينجا به معنى" غالب" تفسير كرده‌اند (از ظهور به معنى غلبه) و در بعضى از خطب" نهج البلاغه" نيز قرينه‌اى بر اين معنى ديده مى‌شود آنجا كه در باره آفرينش زمين مى‌فرمايد: هو الظاهر عليها بسلطانه و عظمته، و هو الباطن لها بعلمه و معرفته" او با سلطه و عظمتش بر آن غلبه دارد، و با علم و معرفتش در باطن آن راه دارد" [1] جمع ميان دو تفسير نيز بى مانع است.

و به هر حال يكى از نتائج اين امور همان است كه در پايان آيه آمده:

" وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ‌" زيرا كسى كه از آغاز بوده و تا پايان باقى است و در ظاهر و باطن جهان است چنين كسى قطعا از همه چيز آگاه مى‌باشد.

نكته: جمع اضداد در صفات خدا

بسيارى از صفات است كه در ما انسانها و موجودات ديگر غير قابل جمع است، و به صورت صفات متضاد جلوه مى‌كند، مثلا اگر من اولين نفر در ميان يك جمعيت باشم قطعا آخرين نفر نخواهم بود، اگر ظاهر باشم پنهان نيستم،

[1] نهج البلاغه خطبه 186.