نام کتاب : تفسير نمونه ط-دار الكتب الاسلاميه نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 23 صفحه : 298
نه تنها حيات دنيا كه حيات برزخى و رستاخيز را نيز دربر مىگيرد، آرى حيات و
مرگ در تمام اشكالش به دست قدرت او است.
***
سپس به بيان پنج وصف ديگر پرداخته مىفرمايد:" او اول است، و آخر
است، و ظاهر است، و باطن است، و از همه چيز آگاه است" (هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ
هُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ).
توصيف به اول و آخر بودن تعبير لطيفى است از ازليت و ابديت او، زيرا مىدانيم
او وجودى است بى انتها و واجب الوجود، يعنى هستيش از درون ذات او است نه از بيرون،
تا پايان گيرد يا آغازى داشته باشد، و بنا بر اين از ازل بوده و تا ابد خواهد بود.
او سرآغاز و ابتداى عالم هستى است، و او است كه بعد از فناى جهان نيز خواهد
بود.
بنا بر اين تعبير به اول و آخر هرگز زمان خاصى را دربر ندارد و اشاره به مدت
معينى نيست.
توصيف به ظاهر و باطن نيز تعبير ديگرى از احاطه وجودى او نسبت به همه چيز است،
از همه چيز ظاهرتر است چرا كه آثارش همه جا را گرفته، و از همه چيز مخفىتر است
چون كه ذاتش بر كسى روشن نيست.
بعضى از مفسران در اينجا چنين تعبير كردهاند: الاول بلا ابتداء، و الآخر بلا
انتهاء، و الظاهر بلا اقتراب، و الباطن بلا احتجاب:" اولى است كه آغاز ندارد،
و آخرى است كه پايان ندارد، ظاهرى است كه نزديك نيست، باطنى است كه پوشيده
نمىباشد".
و بعضى ديگر تعبير لطيف ديگرى دارند: الاول ببره، و الآخر بعفوه،
نام کتاب : تفسير نمونه ط-دار الكتب الاسلاميه نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 23 صفحه : 298