(ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ‌).

در آيات گذشته تنها از محيط زندگى" اصحاب الشمال" دوزخ سخن به ميان آمده بود.

اما در اينجا سخن از ماكول و مشروب آنها است، كه درست از اين نظر نيز نقطه مقابل مقربان و اصحاب اليمين مى‌باشند.

قابل توجه اينكه مخاطب در اين آيات" گمراهان تكذيب كننده‌اند"، آنهايى كه علاوه بر گمراهى و ضلال داراى روح عناد و لجاج در مقابل حقند و پيوسته به اين كار ادامه مى‌دهند.

" زقوم" چنان كه قبلا نيز گفته‌ايم گياهى است تلخ و بد بو و بد طعم، و شيره‌اى دارد كه وقتى به بدن انسان مى‌رسد ورم مى‌كند، و گاه به هر نوع غذاى تنفر آميز دوزخيان گفته شده است‌ [2] براى شرح بيشتر در باره" زقوم" به جلد 19 صفحه 70 ذيل آيه 62 سوره صافات، و جلد 21 ذيل آيه 43 سوره دخان مراجعه كنيد).

تعبير به" فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ‌" اشاره به اين است كه آنها نخست گرفتار حالت گرسنگى شديد مى‌شوند به گونه‌اى كه حريصانه از اين غذاى بسيار ناگوار مى‌خورند و شكمها را پر مى‌كنند.

[1]" من" در" من شجر" تبعيضيه است و در" من زقوم" بيانيه.

[2]" مجمع البحرين"،" مفردات راغب"،" لسان العرب" و" تفسير روح المعانى".