2- انسان مى‌تواند با تفكر روى مسائل مختلفى، گمان بد را در بسيارى از موارد از خود دور سازد، به اين ترتيب كه در راههاى حمل بر صحت بينديشد و احتمالات صحيحى را كه در مورد آن عمل وجود دارد در ذهن خود مجسم سازد و تدريجا بر گمان بد غلبه كند. بنا بر اين گمان بد چيزى نيست كه هميشه از اختيار آدمى بيرون باشد.

لذا در روايات دستور داده شده كه اعمال برادرت را بر نيكوترين وجه ممكن حمل كن، تا دليلى بر خلاف آن قائم شود، و هرگز نسبت به سخنى كه از برادر مسلمانت صادر شده گمان بد مبر، ما دام كه مى‌توانى محمل نيكى براى آن بيابى، قال أمير المؤمنين ع:

ضع امر اخيك على احسنه حتى ياتيك ما يقلبك منه. و لا تظنن بكلمة خرجت من اخيك سوء و انت تجد لها فى الخير محملا [1]

به هر حال اين دستور اسلامى يكى از جامعترين و حساب شده‌ترين دستورها در زمينه روابط اجتماعى انسانها است، كه مساله امنيت را به طور كامل در جامعه تضمين مى‌كند. كه شرح آن در بحث نكات خواهد آمد.

سپس در دستور بعد مساله" نهى از تجسس" را مطرح كرده، مى‌فرمايد:

" و هرگز در كار ديگران تجسس نكنيد" (وَ لا تَجَسَّسُوا).

" تجسس" و" تحسس" هر دو به معنى جستجوگرى است ولى اولى معمولا در امور نامطلوب مى‌آيد، و دومى غالبا در امر خير، چنان كه يعقوب به فرزندانش دستور مى‌دهد: يا بَنِيَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَ أَخِيهِ‌:" اى فرزندان من! برويد و از (گمشده من) يوسف و برادرش جستجو كنيد" (يوسف- 87).

[1]" اصول كافى" جلد 2 باب التهمة و سوء الظن حديث 3- شبيه همين معنى در" نهج البلاغة" با تفاوت مختصرى آمده است (كلمات قصار كلمه 360).