ز- هر گاه كسى پدر يا مادر و يا اجداد و يا فرزندان يا عمو يا عمه يا دايى يا خاله، يا برادر يا خواهر و يا برادرزاده و يا خواهرزاده خود را مالك شود فورا آزاد مى‌شوند.

ج- هر گاه مالك از كنيز خود صاحب فرزندى شود فروختن آن كنيز جائز نيست و بايد بعد از سهم ارث فرزندش آزاد شود.

اين امر وسيله آزادى بسيارى از بردگان مى‌شد، زيرا بسيارى از كنيزان به منزله همسر صاحب خود بودند و از آنها فرزند داشتند.

ط- كفاره بسيارى از تخلفات در اسلام آزاد كردن بردگان قرار داده شده (كفاره قتل خطا- كفاره ترك عمدى روزه- و كفاره قسم را به عنوان نمونه در اينجا مى‌توان نام برد).

ى- پاره‌اى از مجازاتهاى سخت است كه اگر صاحب برده نسبت به برده‌اش انجام دهد خود به خود آزاد مى‌شود [1]

ماده سوم- احياى شخصيت بردگان‌

در دوران برزخى كه بردگان مسير خود را طبق برنامه حساب شده اسلام به سوى آزادى مى‌پيمايند اسلام براى احياى حقوق آنها اقدامات وسيعى كرده است، و شخصيت انسانى آنان را احياء نموده، تا آنجا كه از نظر شخصيت انسانى هيچ تفاوتى ميان بردگان و افراد آزاد نمى‌گذارد و معيار ارزش را همان تقوا قرار مى‌دهد، لذا به بردگان اجازه مى‌دهد همه گونه پستهاى مهم اجتماعى را عهده‌دار شوند، تا آنجا كه بردگان مى‌توانند مقام مهم قضاوت را عهده‌دار شوند [2] در عصر پيامبر ص نيز مقامات برجسته‌اى از فرماندهى لشكر گرفته تا

[1]" وسائل الشيعه" جلد 16 صفحه 26.

[2]" شرايع" كتاب القضاء.