آزاد و جذب جامعه اسلامى مى‌شدند.

رءوس اين برنامه چنين است:

الف- يكى از مصارف هشتگانه زكات در اسلام خريدن بردگان و آزاد كردن آنها است (توبه- آيه 60) و به اين ترتيب يك بودجه دائمى و مستمر براى اين امر در بيت المال اسلامى در نظر گرفته شده كه تا آزادى كامل بردگان ادامه خواهد داشت.

ب- براى تكميل اين منظور مقرراتى در اسلام وضع شده كه بردگان طبق قراردادى كه با مالك خود مى‌بندند بتوانند از دسترنج خود آزاد شوند (در فقه اسلامى فصلى در اين زمينه تحت عنوان" مكاتبه" آمده است) [1] ج- آزاد كردن بردگان يكى از مهمترين عبادات و اعمال خير در اسلام است، و پيشوايان اسلام در اين مساله پيشقدم بودند، تا آنچه كه در حالات على ع نوشته‌اند: اعتق الفا من كديده:" هزار برده را از دسترنج خود آزاد كردند" [2]! د- پيشوايان اسلام بردگان را به كمترين بهانه‌اى آزاد مى‌كردند تا سرمشقى براى ديگران باشد، تا آنجا كه يكى از بردگان امام باقر ع كار نيكى انجام داد امام ع فرمود:

اذهب فانت حر فانى اكره ان استخدم رجلا من اهل الجنة:

" برو تو آزادى كه من خوش ندارم مردى از اهل بهشت را به خدمت خود درآورم" [3] در حالات امام سجاد على بن الحسين ع آمده است:" خدمتكارش آب بر سر حضرت مى‌ريخت ظرف آب افتاد و حضرت را مجروح كرد، امام ع سر را

[1] در زمينه مكاتبه و احكام جالب آن بحث مشروحى در جلد 14 تفسير نمونه صفحه 459 و 467 داشتيم.

[2] بحار الانوار جلد 41 صفحه 43.

[3] وسائل جلد 16 صفحه 32.