با روشن شدن اين چند نكته به صورت فشرده به طرح اسلام در زمينه آزادى تدريجى بردگان بازمى‌گرديم.

4- طرح اسلام براى آزادى بردگان‌

آنچه غالبا مورد توجه قرار نمى‌گيرد اين است كه اگر نظام غلطى در بافت جامعه‌اى وارد شود ريشه‌كن كردن آن احتياج به زمان دارد، و هر حركت حساب نشده نتيجه معكوسى خواهد داشت، درست همانند انسانى كه به يك بيمارى خطرناك مبتلا شده و بيماريش كاملا پيشرفت نموده است، و يا شخص معتادى كه دهها سال به اعتياد زشت خود خو گرفته، در اينگونه موارد حتما بايد از" برنامه‌هاى زمان بندى شده" استفاده كرد.

صريحتر بگوئيم: اگر اسلام طبق يك فرمان عمومى دستور مى‌داد همه بردگان موجود در آن را آزاد كنند، چه بسا بيشتر آنها تلف مى‌شدند، زيرا گاه نيمى از جامعه را بردگان تشكيل مى‌دادند، آنها نه كسب و كار مستقلى داشتند، و نه خانه و لانه و وسيله‌اى براى ادامه زندگى.

اگر در يك روز و يك ساعت معين همه آزاد مى‌شدند يك جمعيت عظيم بيكار ظاهر مى‌گشت كه هم زندگى خودش با خطر مواجه بود و هم ممكن بود نظم جامعه را مختل كند، و به هنگامى كه محروميت به او فشار مى‌آورد به همه جا حمله‌ور شود و درگيرى و خونريزى به راه افتد.

اينجا است كه بايد تدريجا آزاد شوند، و جذب جامعه گردند، نه جان خودشان به خطر بيفتد، و نه امنيت جامعه را به خطر اندازند، و اسلام درست اين برنامه حساب شده را تعقيب كرد.

اين برنامه مواد زيادى دارد كه رؤس مسائل آن به طور فشرده و فهرست‌وار در اينجا مطرح مى‌شود و شرح آن نياز به كتاب مستقلى دارد: