و هر كسى بدى كند به خويشتن بدى كرده، و پروردگار تو به بندگان هرگز ظلم و ستم نمى‌كند" (مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَيْها وَ ما رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ).

بنا بر اين اگر آنها به اين كتاب و اين آئين بزرگ ايمان نياورند نه بخداوند زيانى مى‌رسانند، و نه به تو، چرا كه خوبيها و بديها همه به صاحبانش باز مى‌گردد و آنها هستند كه ميوه شيرين يا تلخ اعمال خويش را مى‌چينند.

نكته‌ها:

1- اختيار و عدالت‌

جمله" و ما رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ" دليل روشنى است بر مساله اختيار، و آزادى اراده، و بيانگر اين حقيقت است كه خداوند نه بى‌جهت كسى را كيفر مى‌دهد، و نه بر مجازات كسى بدون دليل مى‌افزايد، برنامه او عدالت محض است، چرا كه سرچشمه ظلم، كمبودها و نقصانها، جهل و ناآگاهى، و يا هواى نفس است، و ذات پاك او از همه اين امور منزه مى‌باشد.

تعبير به" ظلام" كه صيغه مبالغه و به معنى" بسيار ظلم كننده" است، در اينجا و در بعضى ديگر از آيات قرآن ممكن است اشاره به اين باشد كه مجازات بى دليل از سوى خداوند بزرگ هميشه مصداق ظلم بسيار خواهد بود، چرا كه از او هرگز چنين انتظارى نيست.

بعضى نيز گفته‌اند كه چون او بندگان فراوانى دارد اگر بر هر كس مختصر ستمى كند مصداق" ظلام" خواهد بود (اين دو تفسير با هم منافاتى ندارد).

به هر حال قرآن، در اين آيات بينات خود قلم بطلان بر مكتب جبر را كه مايه اشاعه فساد، و امضاى انواع زشتيها، و نفى هر گونه تعهد و مسئوليت است مى‌كشد، همگان را در برابر اعمالشان مسئول مى‌شمرد، و نتائج اعمال هر كس‌