را بعد از آن مى‌شمرد، تفسير ثم به تاخير بيانى روشن به نظر مى‌رسد [1] 2-" استوى" از ماده" استواء" در اصل به معنى اعتدال يا مساوات دو چيز با يكديگر است، ولى به طورى كه بعضى از ارباب لغت و مفسران گفته‌اند اين ماده هنگامى كه با" على" متعدى شود به معنى" استيلاء و سلطه بر چيزى" است، مانند الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى‌" خداوند بر عرش استيلا دارد" (طه- 5).

و هنگامى كه با" الى" متعدى شود به معنى" قصد" مى‌آيد، مانند آيه مورد بحث كه مى‌فرمايد: ثُمَّ اسْتَوى‌ إِلَى السَّماءِ:" سپس اراده آفرينش آسمان كرد".

3- جمله" هى دخان":" آسمانها در آغاز به صورت دود بود" نشان مى‌دهد كه آغاز آفرينش آسمانها از توده گازهاى گسترده و عظيمى بوده است، و اين با آخرين تحقيقات علمى در مورد آغاز آفرينش كاملا هماهنگ است.

هم اكنون نيز بسيارى از ستارگان آسمان به صورت توده فشرده‌اى از گازها و دخان هستند.

4- جمله" فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً":" خداوند به آسمان و زمين فرمود به شكل خود در آييد از روى اطاعت يا اكراه" به اين معنى نيست كه واقعا سخنى با لفظ گفته شده باشد، بلكه گفته خداوند همان فرمان تكوينى، و اراده او بر امر آفرينش است، و تعبير به" طَوْعاً أَوْ كَرْهاً" اشاره به اين است كه اراده قطعى خداوند به شكل گرفتن آسمانها و زمين تعلق يافته بود و در هر صورت مى‌بايست آن مواد به چنين صورت مطلوبى در آينده بخواهند يا نخواهند.

5- جمله" اتينا طائعين": ما از روى اطاعت شكل نهايى به خود گرفتيم اشاره به اين است كه مواد تشكيل دهنده آسمان و زمين از نظر تكوين و آفرينش‌

[1] اينكه از ابن عباس نقل شده كه مى‌گويد: آفرينش زمين قبلا بوده اما" دحو الارض" بعدا بوده هيچ مشكلى را حل نمى‌كند گويى" ابن عباس" به دنباله آيه كه از آفرينش كوه‌ها و مواد غذايى سخن مى‌گويد عنايت نكرده است (دقت كنيد)