شويد و در برابر تمام دستورات تسليم باشيد [1] سپس مى‌افزايد:" از گامهاى شيطان پيروى نكنيد كه او دشمن آشكار شما است" (وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ‌).

همانگونه كه در تفسير آيه 168 همين سوره، اشاره شد، بسيارى از انحرافات و وسوسه‌هاى شيطانى به صورت تدريجى انجام مى‌گيرد، و هر مرحله در حقيقت گامى از گامهاى شيطان است.

" خطوات" جمع" خطوة" بر وزن" سفره" به معنى گام و قدم است در اينجا نيز اين حقيقت تكرار شده كه انحراف از صلح و عدالت و تسليم شدن در برابر انگيزه‌هاى دشمنى و عداوت و جنگ و خونريزى از مراحل ساده و كوچك شروع مى‌شود، و به مراحل حاد و خطرناك، منتهى مى‌گردد، و مطابق ضرب المثل معروف عرب" ان بدو القتال اللطام" (آغاز جنگ يك سيلى است) گاهى يك حركت كوچك از روى عداوت، آتش جنگ ويرانگرى را بر مى‌انگيزد، لذا افراد با ايمان كه مخاطب در اين آيه‌اند، بايد از همان آغاز بيدار باشند و جرقه‌هاى كوچك عداوت و دشمنى را خاموش سازند.

قابل توجه اينكه اين تعبير، پنج بار در قرآن مجيد آمده، و در موارد مختلفى روى آن تكيه شده است.

بعضى از مفسران نقل كرده‌اند كه" عبد اللَّه بن سلام" و يارانش كه يهودى بودند و اسلام را پذيرا شده بودند از پيامبر اسلام اجازه مى‌خواستند كه تورات را در نماز بخواند، و به پاره‌اى از دستورات آن عمل كنند، آيه فوق نازل شد و آنها را از

[1] تفسير كبير، جلد 5 صفحه 207- و تفسير روح المعانى، جلد 2، صفحه 97 ولى با توجه به اينكه" كافة" اشاره به عموم مؤمنان است نه عموم دستورات اسلام، (در حقيقت حال است براى الذين آمنوا نه براى السلم) تفسير اول صحيح‌تر به نظر مى‌رسد.