و دشمنى است.

آرى اين گونه خداوند پرده از روى كار آنها بر مى‌دارد و درون قلبشان را براى پيامبرش آشكار مى‌سازد، زيرا اگر اينها در اظهار دوستى و محبت، به پيامبر اسلام ص و پيروان او صادق بودند هرگز دست به فساد و تخريب نمى‌زدند، و به زراعتها و دامها، بيرحمانه هجوم نمى‌آوردند، ظاهر آنان دوستى خالصانه است، اما در باطن، بى رحم‌ترين، و سرسخت‌ترين دشمنانند.

بسيارى از مفسران، احتمال داده‌اند كه مقصود از جمله" إِذا تَوَلَّى‌" همان مساله قبول ولايت و حكومت است، يعنى منافقان هنگامى كه به مرحله‌اى از حكومت و سلطه برسند، دست به فساد و خرابى زده و ظلم و ستم را در ميان بندگان خدا به راه مى‌اندازند و به خاطر ظلم و ستم آنها آباديها رو به ويرانى مى‌گذارد، دامها هلاك مى‌شوند، و جان و مال مردم بر باد مى‌رود [1]" حرث" به معنى زراعت، و" نسل" به معنى اولاد است، و بر اولاد انسان و غير انسان اطلاق مى‌شود، بنا بر اين هلاك كردن حرث و نسل به معنى از ميان بردن هر گونه موجود زنده است، اعم از موجودات زنده نباتى، يا حيوانى و انسانى.

[1] تفسير الميزان، جلد 2 صفحه 96- در تفسير مجمع البيان و ابو الفتوح رازى و تفسير كبير ذيل آيه مورد بحث نيز به اين معنى اشاره شده است، ولى اين قول با شان نزول آيات سازگار نيست، هر چند مفهوم آيه وسيع و گسترده است.