طرف قانونگذاران تعيين شده است، خداوند بزرگ براى هر عملى، كيفر و يا پاداش خاصى معين نموده است، اين نظريه همان نظريه اجر و مزد، و كيفرهاى مقرراتى است.

2- دسته ديگرى معتقدند كه تمام كيفرها و پاداشها، مخلوق نفس و روح انسانى است كه روح انسانى بى اختيار در آن جهان آنها را خلق مى‌كند، به اين بيان كه: اعمال نيك و بد در اين جهان در روح انسانى، ملكاتى خوب و بد، ايجاد مى‌نمايد و اين ملكات، خميره انسان و جزء ذات او مى‌گردند، و هر يك از اين ملكات، صورتى مناسب خويش، از نعمت و عذاب ايجاد مى‌كند، اشخاص خوش باطن در اين جهان با يك سلسله از افكار و تصورات نيك سر و كار دارند، و افراد ناپاك در خواب و بيدارى با افكار باطل و تصورات بد خويش مشغول‌اند.

اين ملكات در روز رستاخيز، خلاق نعمتها و شكنجه‌ها و دردها و آرامش و عذاب‌اند، و به عبارت ديگر آنچه در باره نعمتهاى بهشت و مجازاتهاى دوزخ مى‌خوانيم، همان مخلوقات صفات خوب و بد انسان است، نه چيز ديگر.

3- دسته ديگرى از دانشمندان بزرگ اسلام، راه ديگرى را انتخاب نموده و شواهد زيادى از آيات و روايات را براى آن آورده‌اند و خلاصه آن اين است: هر كردارى از ما، خواه خوب و خواه بد، يك صورت دنيوى دارد، كه ما آن را مشاهده مى‌نماييم و يك صورت اخروى، كه هم اكنون در دل آن عمل نهفته است و روز رستاخيز پس از تحولاتى كه در آن رخ مى‌دهد، شكل دنيوى خود را از دست داده و با شكل روز رستاخيز جلوه مى‌كند و باعث آرامش و راحتى عمل كننده يا آزار او مى‌گردد.