همه مشركان پيكار كنيد" [1] شمرده‌اند، ولى حق اين است كه اين آيه نه ناسخ است و نه منسوخ، زيرا ممنوع بودن جنگ با كفار متجاوز، زمانى بود كه مسلمانان از توان كافى برخوردار نبودند و با تغيير شرايط موظف شدند از خود دفاع كنند، و نيز مساله پيكار با مشركان در واقع يك استثناء نسبت به آيه محسوب مى‌شود، بنا بر اين تغيير حكم به خاطر تغيير شرايط نه نسخ است و نه استثناء، ولى قرائن نشان مى‌دهد كه در روايات و همچنين كلمات پيشينيان نسخ مفهومى غير از مفهوم امروز داشته به طورى كه معنى گسترده آن شامل اين گونه امور نيز مى‌شده است.

سپس مى‌افزايد:" فتنه از كشتار هم بدتر است" (وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ‌).

در اينكه" فتنه" چيست، مفسران و ارباب لغت، درباره آن بحثهايى دارند، اين واژه در اصل از" فتن" (بر وزن متن) گرفته شده كه به گفته" راغب" در" مفردات" به معنى قرار دادن طلا در آتش، براى ظاهر شدن ميزان خوبى آن از بدى است و به گفته بعضى گذاشتن طلا در آتش براى خالص شدن از ناخالصيهاست‌ [2] واژه فتنه و مشتقات آن در قرآن مجيد، دهها بار ذكر شده و در معانى مختلفى به كار رفته است.

گاه به معنى آزمايش و امتحان است، مانند أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ‌:" مردم گمان مى‌كنند، همين كه گفتند ايمان آورديم، رها

[1] سوره توبه، آيه 36.

[2] روح المعانى، جلد 2 صفحه 65.